"ГЭР БҮЛИЙН САНХҮҮГИЙН БАЙДАЛ" судалгааны тайлан

Гэр бүлийн санхүү төлөвлөлтийн судалгааны дүн 2014 from Gerel Orgil

Эх сурвалж: www.nlic.mn

АМЬЖИРГААНЫ ТҮВШИНГ ТОДОРХОЙЛОХ СУДАЛГАА ДУУСЧЭЭ

Хүн амын хөгжил, нийгмийн хамгааллын яам өрхийн амьжиргааны түвшинг тодорхойлох судалгааны дүнг Засгийн газарт танилцуулжээ. Судалгааны үр дүнд бүрдсэн мэдээллийн санг салбарын бодлого боловсруулахад хамтран ашиглахыг бусад холбогдох яамны сайд нарт даалгасан байна. 

Судалгааг 2013 оны 11-12 д угаар сард авсан бөгөөд манай улсын нийт өрхийн 86 хувийг хамруулж, 714 мянган өрхийн мэдээллийг амьжиргааны түвшингээр эрэмбэлэн, өрхийн мэдээллийн нэгдсэн санд оруулжээ. Мэдээллийн энэ санг олон салбарын зориулалтаар ашиглах нөхцөлийг хангах үүднээс өрхөөс авсан асуулгын худасны нийт 3 бүлгийн 53 асуулт, дагалдах 100 гаруй дэд үзүүлэлтээр мэдээллийг авч болох боломжийг бүрдүүлсэн тул бусад төрийн бус байгууллагууд өөрсдийн чиглэлээр хэрэгжүүлж байгаа үйлчилгээ тусламжид ашиглах боломжтой юм байна. Одоогийн байдлаар мэдэээллийн нэгдсэн санд багтсан, нийгмийн халамжийн дэмжлэг, туслалцаа зайлшгүй шаардлагатай, хүнсний эрхийн бичиг авах нийт 15131 өрхийн 87 мянган иргэнд үйлчилгээ хүргэхээр ажиллаж байна. 

Монгол хүүхдүүдийн шударга байдалд хийсэн судалгааны дүн

Авлигатай тэмцэх газар Хүүхдийн төлөө газартай хамтран хүүхдүүдийн шударга байдлын түвшинд судалгаа явуулж, дүнг нэгтгэн гаргалаа. Улс орны ирээдүй болсон хүүхдүүдийн дунд зан үйлийн зөв төлөвшил, ёс суртахуун ямар түвшинд байгааг тандах зорилго бүхий энэ судалгааг өмнө нь 2008 болон 2010 онд явуулж байсан юм. Судалгаанд Дорноговь, Дундговь, Завхан, Сэлэнгэ, Хэнтий, Орхон, Хөвсгөл аймаг, нийслэлийн Чингэлтэй, Сонгинохайрхан, Налайх дүүргийн ерөнхий боловсролын сургуулийн 7-11 дүгээр ангийн 851 сурагчийг хамруулжээ.

“Хүүхдийн шударга байдал-2012” судалгааны дүнгээс үзэхэд хүүхдүүдийн шударга байдлын ерөнхий үнэлгээ 2.93 пункттэй гарсан бөгөөд 2008 онд 6.64 пункт гарч байсантай харьцуулбал нэлээд буурсан үзүүлэлт (-3.71) ажээ. Судалгааны асуултуудыг маш энгийн, хүүхдүүдэд ойлгомжтой байдлаар боловсруулсан бөгөөд шударга байдлын үнэлгээг нас, хүйс, анги, байршил гэх мэт хүчин зүйл бүрээр нарийвчлан гаргасан байна. Тухайлбал, 16 настай хүүхдүүд (3.20) болон 10 дугаар ангийн сурагчдын (3.3) шударга байдлын үнэлгээ бусдынхаасаа илүү өндөр байх ажээ. Тэгвэл орон нутагт оршин суудаг хүүхдүүдийн (-0.33) шударга байдлын үнэлгээ өмнөх судалгааны дүнгээс буурсан, эрэгтэй хүүхдийн шударга байдлын үнэлгээ эмэгтэй хүүхдийнхээс 0.29 пунктээр илүү байна.

"Монгол өрхийн амьдрах орчин" / Spoonmedia

 

Энэхүү судалгаагаар Улаанбаатар хотын айл өрхийн хэдэн хувь нь орон сууц болон гэр хороололд амьдардаг, хэдэн хувьд нь өөрийн эзэмшлийн орон сууц зайлшгүй хэрэгтэй байгаа, хэдэн хувь нь агаарын бохирдол ихтэй орчинд амьдарч байгааг гаргахыг зорьсон бөгөөд шинэ байранд орж байгаа хүмүүс хэдэн төгрөгөөр байраа бүрэн тохижуулах боломжтойг гаргаж ирэхийг зорьжээ. Танилцуулгыг инфографик хэлбэрээр бэлдсэн ба Юнител группын захиалгаар Spoonmedia судалгааны төв хийж гүйцэтгэсэн байна.

Монгол гэр бүлийн хөгжлийн өнөөгийн байдал, цаашдын чиг хандлага

Судлаач: Т.Хүрэлбаатар
Хэрэгжүүлэгч: Азийн Хөгжлийн Банк, Монгол Улсын Үндэсний Хөгжил Шинэтгэлийн Хороо

Mongol_20ger_20buliin_20khugjliin_20unuugiin_20baidal__20tsaashdiin_20chig_20khandlaga_20sudalgaa -

Монгол гэр бүлийн хөгжлийн өнөөгийн байдал, цаашдын чиг хандлага

Азийн хөгжлийн банкны санхүүжилтээр хийгдсэн "Монгол гэр бүлийн хөгжлийн өнөөгийн байдал, цаашдын чиг хандлага" сэдэвт судалгааны тайланг нийтэлж байна.

Mongol ger buliin khugjliin unuugiin baidal_ tsaashdiin chig khandlaga sudalgaa -

АЙЛД ГЭРИЙН ҮЙЛЧЛЭГЧ ХИЙЖ БАЙГАА ХҮҮХДҮҮДИЙН СУУРЬ СУДАЛГАА 2005

Монгол улс 1990-ээд оноос хойш зах зээлийн харилцаанд шилжсэнтэй холбоотойгоор нийгэмд гарсан сөрөг үзэгдлүүдийн нэг бол хүүхдийн хөдөлмөр эрхлэлт юм.
Хүүхдүүд хөдөлмөр эрхэлснээр тэдний сурч боловсрох, эрүүл аж төрөх, амьдралын баяр, баясгалан эдлэх зэрэг үндсэн эрхүүд зөрчигдөж байна.
Хүүхдийг ажил хөдөлмөрт сургах уламжлал, зан заншил манайд байдаг ч ядуурал газар авч, хямд ажиллах хүчийг ажиллуулах сонирхол бий болж байгаагаас хүүхдүүд эдийн засгийн үйл ажиллагаанд илүүтэй татагдан орж байна. Сургуульд суралцах боломж, бололцоо тааруу, ядуу өрхийн хүүхдүүд орлого олж, амьжиргаагаа залгуулах зорилгоор ажил хийх нь түгээмэл байна. Хүүхдүүд гар дээрээс худалдаа хийх, гутал тослохоос эхлээд ачаа зөөх, албан бус аргаар алт олборлох, хог хаягдал цуглуулах зэрэг ХАА-н, үйлдвэрлэл, худалдаа үйлчилгээний бараг бүхий л ажлуудад оролцож байна. Үүний сацуу хүүхдийн хөдөлмөр эрхлэлтийн хэлбэр, цар хүрээ нэмэгдэхийн хэрээр тэд өөр айлд гэрийн үйлчлэгчийн ажлыг ил болон далд байдлаар хийх үзэгдэл Монголд хэдийнээ бий болжээ. Харин хот, хөдөөгийн айлд гэрийн үйлчлэгчийн ажил эрхэлж буй хүүхдүүдийн бодит нөхцөл байдал нэлээд ялгаатай юм. Тухайлбал, хотод гэрийн үйлчлэгч хийж буй хүүхдүүд ганцаарлагдмал, нуугдмал байдалд байхад хөдөөд айлд мал маллаж буй хүүхдүүд айлын малыг нь маллахын зэрэгцээ тухайн айлын гэр орны өдөр тутмын бүхий л ажлуудад гар бие оролцож байх жишээтэй. Мал маллах болон гэрийн үйлчлэгчийн ажлыг хүүхдүүдийн өөрийн гэртээ хийж байна уу эсвэл өөр айлд хийж байна уу гэдгийг нарийн зааглах нь чухал юм. Хүүхдээ айлд ажиллуулж буй эцэг эхчүүд хүүхдийнхээ суурь боловсролд төдийлэн анхаарахгүй байна. Хөдөөгийн сургуульд сурч буй хүүхдүүд голдуу дотуур байранд амьдардаг ч долоо хоногийн амралтын өдрүүдээр айлд мал маллах, гэрийн үйлчлэгчийн ажлуудыг хийж байна.
Харин зуны амралтаар тэд бүтэн цагаар мал маллах, гэрийн үйлчлэгчийн ажлуудыг хийдэг. Хөдөөгийн дэд бүтцийн хөгжил сул дорой байгаа нь ийм ажил хийж буй хүүхдүүд сургуульдаа тасралтгүй суралцах боломжийг (ялангуяа хөдөөгийн алсдагдсан багт ажиллаж буй хүүхдүүдийн хувьд) хязгаарлаж байна. Сүүлийн жилүүдэд Монголд хүүхдийн хөдөлмөр эрхлэлтийн талаар нэлээд судалгаа шинжилгээний ажлууд хийгдсэн боловч гэрийн үйлчлэгч болон айлд мал маллаж буй энэхүү өвөрмөц хэлбэрийн хөдөлмөрийг цогц байдлаар судалсан судалгаа, шинжилгээний ажил хараахан хийгдээгүй байна.

Дэлгэрэнгүйг эндээс татаж авна уу www.forum.mn

“Хүүхэд хөгжил-2010” судалгааны мэдээлэл цуглуулалтанд 10 баг гарлаа

"Хүүхэд хөгжил-2010" судалгаа нь Монголын хүүхэд, эмэгтэйчүүдийн эрүүл мэнд, боловсрол, аж байдал, тэдний эрхийн хэрэгжилтийг гүнзгийрүүлэн судлах, мөн эрэгтэйчүүдийн ХДХВ/ДОХ-ын талаарх мэдлэг болон бэлгийн харьцааны төлөвшлийг судлах, түүнчлэн Дэлхийн хэмжээний "Хүүхдэд ээлтэй дэлхий ертөнц", Мянганы хөгжлийн зорилт болон Монгол Улсын Засгийн газраас хэрэгжүүлж байгаа "Хүүхдийн хөгжил, хамгааллыг сайжруулах үндэсний хөтөлбөр"-ийн хэрэгжилтийг хянах шалгуур үзүүлэлтийг дүгнэх, үнэлгээ өгөх явдал юм.

Үндэсний статистикийн хороо нь Хүүхэд хөгжил судалгааг 1996, 2000, 2005 онуудад НҮБ-ын Хүүхдийн сантай хамтран зохион байгуулж явуулсан бөгөөд 4 дэх удаагийн судалгааны мэдээлэл цуглуулах ажлыг 2010 оны 8 сарын 27-ноос эхлэн орон даяар зохион байгуулан явуулж байна. Судалгааны мэдээлэл цуглуулах ажилтнуудын сургалтанд хамрагдаж, тусгайлан бэлтгэгдсэн ажилтнууд УБ хот, 21 аймгийн 10500 өрхөөс мэдээлэл цуглуулах ажлыг 3 сарын турш хийж гүйцэтгэх юм.

Энэ удаагийн судалгааны давуу тал нь өмнөх судалгаануудын асуулга, түүврийн загварыг шинэчилж, хамралтын хүрээг нэмэгдүүлсэн явдал болно. Тухайлбал, өмнөх судалгааны асуулгад байгаагүй хүүхдийн осол, гэмтэл, гар угаалт, олон нийтийн мэдээллийн хэрэгслийн хүртээмж болон мэдээлэл харилцааны технологийн хэрэглээ, тамхи, архи, согтууруулах ундааны хэрэглээ, амьдралын сэтгэл ханамж, өвчлөлийн шинж тэмдэг, бэлгийн харьцааны төлөвшил зэрэг бүлэг асуулгыг шинээр нэмж оруулсны зэрэгцээ өмнөх судалгааны тодорхой бүлгүүдийн асуулгын агуултыг шинэ хандлагаар баяжуулан өргөжүүлэх юм.

Судалгааны мэдээлэл цуглуулалтын ажилтнуудад зориулсан сургалтыг 2010 оны 8 сарын 4-18-ны хооронд 15 хоногийн сургалтыг амжилттай зохион байгуулж шалгарсан 70 хүн судалгаанд ажиллахаар болж байна. "Хүүхэд хөгжил-2010" судалгааны мэдээлэл цуглуулах ажлыг хийж гүйцэтгэх судалгааны багийг орон нутагт ажиллуулахаар үдэн гаргах үйл ажиллагаа 2010 оны 8 сарын 27-ны өдөр Сүхбаатарын талбайд болж энэ үеэр судалгааны мэдээлэл цуглуулахаар орон нутагт ажиллах судалгааны ажилтнуудад хандаж ҮСХ-ны дэд дарга, судалгааны удирдлагын зөвлөлийн дарга Б.Эрдэнэсүрэн, НҮБ-ын Хүүхдийн Сангийн суурин төлөөлөгч Рана Флауэрс нар үг хэлж, ажлын амжилттай хүсэн, үдэн гаргалаа.

Намрын тэргүүн сарын шинийн 18-ны Дашнямтай билигт сайн өдөр эхний ээлжинд Баян-Өлгий, Говь-Алтай, Увс, Ховд, Дундговь, Өмнөговь, Дорноговь, Говьсүмбэр, Булган, Төв, Сэлэнгэ, Завхан аймагт ажиллахаар судалгааны 10 баг аян замдаа гарлаа.

“Транс сексийн хандлага Монголд “хөгжиж” байгаа нь гэр бүлд сөргөөр нөлөөлж байна”

Нийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн яам болон бусад байгууллагаас хамтран тав дахь жилдээ зохион байгуулж буй Монголын гэр бүлийн харилцааны өнөөгийн байдалд хийсэн судалгааны үр дүнг танилцуулах уулзалт өнөөдөр болж өнгөрлөө.

Тус ажлын хүрээнд НҮБ-ын Хүн амын сан, ШУА-ийн ФСЭЗХ, Улаанбаатар дээд сургууль хамтран оролцож, нийслэл, орон нутгийн хүн амыг хамарсан өргөн судалгаа хийсэн байна. Энэхүү судалгааны үр дүнгийн талаар ШУА-ийн ФСЭЗХ-гийн эрдэм шинжилгээний ажилтан, судалгааны багийн гишүүн Д.Энхболдоос тодруулсан юм.

-Та бүхний хийсэн судалгааны үр дүнд анхаарал татсан ямар ямар асуудал ажиглагдсан бэ?
-Өмнө нь бид яг энэ чиглэлийн судалгааг 2004 онд хийж байсан. Өнөөдрийн танилцуулж буй судалгааны зорилго бол өмнөх үеэс одоог хүртэл Монголчуудын гэр бүлийн харилцаанд хэрхэн өөрчлөлт орсон бэ гэдэгт анхаарал хандуулах явдал байсан. Судалгаанд хэд хэдэн анхаарал татсан зүйл байсан. Нэгдүгээрт, гэр бүлийн хэлбэр, хэв маягт ихээхэн өөрчлөлт орсон. Тухайлбал залуучууд гэр бүлээ батлуулахгүйгээр хамтран амьдрах сонирхолтой болсон нь ажиглагдсан. Мөн ижил хүйстэн гэр бүл болох зэрэг олон асуудал нийгэмд байна.

Үүнийг ил тод болгож, хуулийн зохицуулалт хийх шаардлагатай байгаа нь судалгаагаар ажиглагдсан. Хоёрдугаарт, гэр бүлийн үнэт зүйлс болон залуучуудын үзэл баримжаалалд өөрчлөлт гарсан. Таван жилийн өмнө судалгаанд хамрагдсан залуучууд гэр бүлийн үнэ цэнэ, хайр сэтгэл, итгэлцлийг хамгийн эрхэмд тооцож байсан бол өнөөдөр тэдний сэтгэхүйд мөнгө, эрх мэдэл, албан тушаал тэргүүлэх байр суурьтай нь харагдаж байна.

-Сүүлийн жилүүдэд дийлэнх хос гэрлэлтээ батлуулахгүйгээр хамтран амьдрах болсон. Энэ бүхэнд хууль эрх зүйн ямар зохицуулалт хийх шаардлагатай бол? Жишээ нь саллаа гэхэд хоёр тал эд хөрөнгөө хуваарилах зэрэгт асуудал үүсч болзошгүй юм.
-Одоогоор Гэр бүлийн тухай хуульд шинээр гэр бүл болж байгаа болон ижил хүйстэн хоорондоо гэрлэх гэх мэт шинэ хэв маягийг зохицуулах хуулийн зохицуулалт байхгүй. Тиймээс Гэр бүлийн тухай болон холбогдох хуулиудад хууль санаачлах ажлын хэсгүүд нэмэлт өөрчлөлт оруулахаар ажиллаж байгаа. Манай судалгааны багийн зүгээс тэдэнд шаардлагатай гэх баримт мэдээллүүдийг цуглуулан өгч байна.

-Ижил хүйстэн гэр бүлийг дэлхийн зарим улс л хүлээн зөвшөөрдөг. Харин манай улсын хувьд ямар хандлагатай байгаа бол?
-2004 онд судалгаанд оролцогчдын 1,6 хувь нь зөвшөөрнө гэж хариулж байсан бол өнөөдөр үүнийг дэмжигчдийн тоо 20,9 хувь болон өссөн байна. Эндээс цаг хугацаа өнгөрөх тусам хүмүүсийн дунд энэ үзэгдэл байх ёстой асуудал хэмээн хүлээн зөвшөөрөгдөх хандлагатай болсон нь ажиглагдаж байна. Нөгөө талаас ижил хүйстний гэр бүлийн асуудлаар төрийн бус байгууллагууд нэлээн эрчимтэй ажиллаж байгаа. Ер нь энэ чиглэлийн бодлого, хөтөлбөр хэрэгжүүлэх зайлшгүй шаардлагатай байна.

-Гэр бүл салалтын гол хохирогч нь хүүхэд байдаг. Гэрлэлтээ салгуулсан эцэг эхчүүдэд хуулиар өгөх ямар хариуцлага байдаг бол?
-Хуулийн орчинд гэр бүлээ цуцлуулах гэж буй эхнэр нөхрийг эвлэрүүлэх асуудалд хуулийн зохицуулалт дутмаг байна. Учир нь хосуудад зургаан сар эвлэрэх хугацаа өгөөд л орхичихдог. Гэтэл гадны оронд тэрхүү зургаан сард нь эвлэрэх талаар зөвлөн туслах ажиллагаа явуулж, сургалтанд хамруулдаг юм. Манайд энэ тал дээр заавар зөвлөгөө өгч зөвлөн туслах байгууллага байдаггүй. Үүнийг бас хуулиар зохицуулах шаардлагатай юм. Мөн хүүхдэд өгөх тэтгэмжийн асуудал сайн дурын шинжтэй байгаа. Өөрөөр хэлбэл боломжтой нэг нь гэр бүлээ цуцлуулчихаад сар бүр тэтгэмж өгдөг бол боломжгүй нь албан ёсоор салаагүй хирнээ өөр хүнтэй хамтран амьдраад явдаг.

-Гэр бүлийн хөгжилд ямар ямар хүчин зүйлс сөргөөр нөлөөлж байгаа нь судалгаанд ажиглагдсан бэ?
-Гэр бүлд сөргөөр нөлөөлж буй гол хүчин зүйл нь хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийн хяналтгүй байдал гэсэн хариултыг судалгаанд оролцогчдын 95 хувь нь хариулсан. Бас гадны шашны нөлөөлөл гэр бүлийн орчинд сөргөөр нөлөөлж байна гэж тэд үзсэн байгаа.

-Эдгээр сөрөг нөлөөллөөс болж ямар үр дагавар гарч байгаа вэ?
-Хүүхдийн төлөвшилд сөргөөр нөлөөлж байгаа. Мөн сүүлийн үед дэлхий нийтээр бий болоод байгаа транс сексийн үзлийг хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр илүүтэй мэдээлж байгаа юм. Энэ нь дэлхийн судлаачдын анхаарлын төвд байж сэтгэлийг ихэд эмзэглүүлж байгаа асуудал юм. Транс секс нь хэн хаана хэнтэй хэзээ ч бэлгийн харьцаанд орж болно гэсэн үзэл хандлага. Дэлхий нийтээр энэ хандлагыг өөрчлөх, хязгаарлах бодлого баримтлаж байгаа. Манай улсад аль хэдийнээ сууриа тавьчихсан байгаа нь судалгаанаас харагдсан. Энэ бүхнийг хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр бодлогын чанартай зохицуулалт хийх шаардлагатай байна.

Г.Одгарав Эх сурвалж: www.gogo.mn

ГЭР БҮЛИЙН МАРГААН ХАРИЛЦААГ БЭХЖҮҮЛДЭГ

Британийн өнөөгийн дунд зэргийн айл өрхөд өдөрт гурван удаа хэрүүл маргаан болдог байна. "Дейли телеграф" сонин социологийн нэн шинэ судалгааны дүнг иш татан ингэж бичжээ. Олонхи тохиолдолд ингэж түр тар хийх нь уддаггүй, дунджаар 5 орчим муинут үргэлжилдэг байна. Гэсэн ч жилд Британийн нэг айлынхан бие биедээ хандах хандлагаа өндөр дуугаар илэрхийлэхэд бүтэн дөрвөн өдөр зарцуулдаг ажээ.

Гэр орондоо болон ажил дээрээ үүрдэг тэр их ажлын ачаалалд олонтоо ундууцдаг эмэгтэйчүүд голдуу хэрүүл маргаан эхлүүлдэгийг санал асуулга харуулсан байна. Ингэхдээ үр хүүхдүүд нь тус дэм болдоггүйд эцэг, эх нь уурлах явдал британийн айл өрхүүдэд түр тар хийх хамгийн их газар авсан шалтгаан байдаг ажээ. "Үнэтэй зочид буудалд буучихсан юм шиг" гэсэн хэллэг одоо британичуудын дунд хамгийн их хэрэглэгддэг болсон байна.

Бас нэг хямралтай бүс нь телевизийн нэвтрүүлэг гэнэ. Үүний эргэн тойрон дахь маргаан мөн л дуугаа өндөрсгөх явдлаар дуусдаг ажээ. Ялангуяа зочин гийчдийг явсаны дараа аяга тавагийг хэн угаах асуудал хэрүүл маргаан дэгдээдэг тоогоор гуравт орж байна.

Гэвч британийн социологчид гэр орны маргааны санаандгүй нааштай талыг ч илрүүлжээ. Энэ маргаан нь эцэг, эх, хүүхдүүдийн харилцааг бэхжүүлдэг болж таарч байна. Учир нь ийм хэрүүл маргаан нь цухалдлаа дарах боломж олгож, түүнчлэн хүний сэтгэцийн байдалд чухал "гэмших санаа" төрүүлдэг ажээ.

Монгол гэр бүлийн өнөөгийн байдал

Гадны зээл тусламж, хөрөнгө оруулалт зэрэг нь улс орон, нийгмийн хөгжлийн чухал хөшүүрэг мөн боловч нийгмийн зөв ухамсар төлөвшил нь гэр бүл гэдэгтэй хэн ч маргахгүй билээ. Өнөөдөр үр хүүхэд маань хэрхэн ямар орчинд өсөж байгаа билээ, амар тайван, элэг бүтэн амьдралын үнэ цэнэ юу билээ, ажил амьдралын утга учир нь юу билээ. Бид өдөр болгон тасалгаан дахь цэцгээ усалж арчилдаг боловч, гэр бүл хэмээх амьдралын утга учраа хэрхэн арчилж торддог билээ. Аз жаргалтай гэр бүлийг бий болгохыг төлөө бид хэрхэн хичээж, амьдралдаа сэтгэл хангалуун амьдрах нөхцөлийг бүрдүүлж чаддаг билээ.

Өнөөдөр нийгмийн хурдацтай хөгжил, нөгөө талаар амьдралын хүнд бэрхшээл, тулгарч байгаа өч төчнөөн асуудлын үр дүнд гэр бүл гэдэг эрхэм зүйл хаягдаж нэг л мэдэхэд ард үлдчихсэн байх нь энгийн ойлголт болжээ. Тэгвэл бид гэр бүлээ хэрхэн яаж хамгаалах вэ? Амьдралдаа яаж сэтгэл хангалуун амьдрах вэ, үр хүүхдээ хэрхэн өсгөж хүмүүжүүлэх гээд энгийн боловч чухалд тавигдах эдгээр асуултад хариулт олох гэж эрдэг. Бас шаналдаг. Гэвч юу ч хийж чаддаггүй. Ажил ажил, мөнгө цалин гэж гүйсээр эцэст нь маргаан, үл ойлголцол, хүйтэн харьцаа давамгайлж, амьдралаа ямар ч баяр баясгалангүй уйтгартай нэгэн хэвийн байдалд оруулж, өнгө зүсгүй бэлэгдлийн төдий зүйл болгож, эцэстээ юу ч үгүй алдчихсан байдаг. Түүнээс гарах хор уршиг нь ч их байдгийг анзаардаггүй.

Шинэбаяр, 45 настай, эрэгтэй
Зах зээлийн эдийн засагт шилжсэн 1990 оноос хойш монголын нийгэм, улс төр, эдийн засаг, соёл боловсрол, нийгмийн халамж үйлчилгээ, гадаад харилцаа, хөдөлмөр эрхлэлт, хүрээлэн буй орчин тэр бүү хэл гэр бүлийн харилцаанд томоохон өөрчлөлт шинэчлэлт гарч ирсэн. Тухайлбал иргэд хувийн өмчтэй байх, худалдаа наймаа, бизнес, өрхийн аж ахуй эрхлэх бүрэн боломжтой болсон. Гэтэл хүний амьдралын зайлшгүй хэрэгцээ болсон хоол хүнс, өргөн хэрэглээний бараа, хувцас хэрэглэлийн үнэ өртөг өдрөөс өдөрт нэмэгдэж байгаа нь гэр бүлд эдийн засгийн хүнд дарамт болж байна. Өнөөдөр Монголын ихэнх гэр бүлүүдийн нийт орлогын ихэнх нь хоол хүнс, хувиас зэрэгтээ зарцуулагддаг. Бусад сурч боловсрох, эрүүл мэнд, ахуй байдлаа дээшлүүлэх зэрэгт тэр бүр олж байгаа орлого нь хүрэлцдэггүй. Гэр бүлд байнга тулгарч байдаг эдгээр бэрхшээлүүдээс үүдэн дийлэнх гэр бүлийн дотор байнгын хэрүүл маргаан, хөрөнгө мөнгө, эрх мэдэл, албан тушаал боловсролын ялгаа, хамаатан садан эцэг эх, ах дүүгийн дарамт, архидалт, ажилгүйдэл, хүчирхийлэл, салалт зэрэг олон сөрөг үр дагаварууд гарах боллоо. Мөн хөдөө орон нутагт амьдралын түвшин доогуур, ажил олддоггүйгээс хөдөөнөөс хотруу шилжих хөдөлгөөн ихсэж хотын хүн ам сүүлийн жилүүдэд эрс нэмэгдэх болсон. Энэ нь нэг талаар залуу гэр бүлийн тоо нэмэгдэх нэг шалтгаан болж байгаа хэдий ч гэр бүлийн үүрэг хариуцлагаа ухамсарлах, асуудлыг ул суурьтай шийдэх чадваргүй дутмаг байгаагаас гэр бүл салалтын тоо өндөр байна. Сүүлийн үед залуучуудын дунд нэмэгдэх болсон “хамтран амьдрагч” гэдэг ойлголтыг би хувьдаа залуучууд хэн нэгнийхээ төлөө санаа тавих, гэр бүлийн доторх үүрэг хариуцлагаас төвөгшөөх, өөрийн дураар чөлөөтэй байхыг илүүд үзэж байгаагаас баталгаагүй гэр бүл зохиож байна уу даа гэж бодож байна.

Болормаа 37 настай, эмэгтэй
Өнөөдөр бидний ажлын бүтээмж ар гэрийн амьдралаас их шалтгаалдаг. Тиймээс бид амьдралын тогтвор сууршилтай байдлыг эрхэмлэх нь зүйн хэрэг. Гэр бүл гэсэн энэ том хариуцлагын асуудал хүн болгоны тархинд суух ёстой. Бид өөрөө өөрсөддөө асуулт тавиад үзэхэд ч гэсэн бидний амьдрал “ажил, гэр” гээд л яваад байдаг. Гэтэл өөрийн ч мэдэлгүй амьдралаа алдчихсан сууж байдаг. Тэгэхээр бид нийгэмтэй яаж зэрэгцэн явж, ажил амьдралаа өөд нь татаж явах вэ, яаж сэтгэл хангалуун амьдрах вэ гэдэг асуудал маш чухлаар тавигдаад байна. Бидний бас нэг чухал асуудал бол өнөөдөр ганц бие өрх толгойлсон эмэгтэйчүүд их болсон. Тэдэнд ч гэсэн элдэв проблемууд байдаг. Мөн амьдралд дөнгөж хөл тавьж байгаа залуу хосууд байна. Тэд амьдралын ямар ч туршлагагүй сэтгэлийн хөөрлөөр гэр бүл болчихдог. Гэтэл амьдрал үргэлж анхных шигээ байдаггүй. Зарим гэр бүлүүд нь жижиг сажиг асуудлуудынхаа ачааг даалгүй салж сарнихдаа тулдаг. Тэр үедээ хаана хэнд хандахаа мэддэггүй. Мөн гэр бүлдээ тулгамдаж байгаа асуудлуудыг шийдэх, зөв мэдлэг мэдээллийг авч чадахгүй байна. Тиймээс сургуулийн болж өгвөл бүр цэцэрлэгийн наснаас нь гэр бүлийн орчин эцэг эх, хүүхдэд хичнээн чухал болох, гэр бүлийн аз жаргалтай амьдралыг хэрхэн бий болгох, асуудлыг яаж даван туулах чадварт суралцах ёстой вэ гэдгийг бага наснаас нь төлөвшүүлж өгөх хэрэгтэй.

Очбаяр 28 настай, эрэгтэй
Аливаа зүйл сайн муу хоёр талтай байдаг. Үүний адилаар өнөөдөр бидний амьдарч байгаа нийгэм маань хувь хүн, гэр бүлд маш олон өөрчлөлтийг бий болгосон. Тухайлбал гэр бүлийн гишүүд олон жил хоёр биенээсээ тусдаа ажиллаж, эсвэл суралцаж байна. Залуучуудын гэрлэлтийн нас хойшилж, сурч боловсроход ихэнх цагаа зарцуулж байна. Тэд амьдралын үнэ цэнийг ойлгож, өөрийн гэсэн үл хөдлөх хөрөнгөтэй хэнээс ч дутахгүй сайхан амьдрах чадвартай болсон хойноо гэр бүлтэй болохыг илүүд үзэж байна. Мөн залуучуудын гэр бүлийн боловсрол дээшилж, хэзээ хүүхэдтэй болох, үр хүүхдүүдийнхээ ирээдүйн боловсрол мэдлэг зэрэгт эртнээс анхаарах болсон. Гэвч нөгөө талаар нийгмийн тогтолцооны “гажиг” гэр бүлийн харилцаанд их багаар нөлөөлж байна. Энэ нь хувь хүний үзэл бодол, зан суртахуун, хүмүүжил мөн эдийн засаг, эрх мэдэл, албан тушаал, эрүүл мэндийн байдал зэрэг юм. Гэр бүлтэй залуучуудын дунд тохиолдож байгаа томоохон дутагдал бол гэр бүлийн үүрэг хариуцлагыг ухамсарлах, аливаа асуудлыг шийдэх чадвар муу, гэр бүлдээ цаг бага зарцуулдаг, чөлөөтэй байхыг илүүд үзэх явдал юм. Энэ нь залуу гэр бүлийн дотор асуудал үүсэх улмаар салах шалтгаан болж байна.

Булган 33 настай, эмэгтэй
Бидний эиэг эхийн үед хүмүүс гэр бүлийн амьдралд их ухамсартай, тэвчээртэй ханддаг байсан шиг санагддаг. Өнөөдрийн чөлөөт ардчилсан нийгэмд гэр бүлийн маш олон хэлбэрүүд бий болжээ. Тухайлбал өрх толгойлсон эмэгтэйчүүд, ажилгүй гэрийн эзэн, бага насны хүүхдээрээ хүнд хүчир ажил хийлгэж өөрсдийгөө тэжээлгэж байгаа эцэг эх, олон жилээр бие биеэсээ тусдаа амьдарч байгаа гэр бүлүүд, баталгаагүй хамтран амьдрагчид, гэр бүлээс гадуур явдал гэх мэт. Үүнээс үзэхэд гэр бүлийн нандин харилцаа алдагдсан юмуу даа гэж боддог. Гэтэл үр дагавар нь олон хүүхдүүд эцэг эхийн хэн нэгэнгүйгээр амьдарч сэтгэлийн ямар нэгэн шархтай явдаг. Үүнээс болж эрсдэлтэй алхам хийх, гэмт хэрэг, хэн нэгэн муу хүнд уруу татагдах, амиа хорлох гээд олон шалтгаануудын их үүсвэр болж байна. Ухаалаг зөв сайхан амьдарч байгаа олон залуучууд бий. Залуучууд гэр бүлтэй болох гэж нэг их яарахаа байсан байна. Гэр бүл төлөвлөлт, хэдэн хүүхэдтэй болох гээд маш их мэдээлэлтэй, гэр бүлдээ таагүй зүйл тохиолдоход хандах сэтгэлзүйн төв, мэргэжилийн хүмүүс гээд асуудлыг шийдэх амар хялбар аргууд гэр бүлийн хүрээнд зөндөө гарч ирсэн байна.

Гэр бүлийн өнөөгийн байдал
• Гэр бүлтэй нийт хүн амын 12.8 хувийг хамтран амьдрагч буюу хууль ёсоор гэрлэлтээ батлуулаагүй хүмүүс эзэлж байгаа бөгөөд ихэвчлэн 20-35 насныхны дунд зонхилж байна.
• 1 5-аас дээш насныхны дунд гэрлээгүй хүн амын эзлэх хувь нэмэгдэж, 1989 онд гэрлэх насны 4 хүн тутмын нэг, 2000 онд 3 хүн тутмын нэг нь огт гэрлээгүй байна. Анхны гэрлэлтийн нас хойшилж, эрэгтэйчүүд 26, эмэгтэйчүүд 24 насандаа тус тус гэрлэх болжээ.
• Өрх толгойлсон эмэгтэйчүүд 43.8 хувь, эрэгтэй тэргүүлэгчтэй өрхийн 34.8 хувь нь ядуу байна. Ядуу өрхийн 12-17 насны хүүхдийн сургуульд хамрагдалтын түвшин 67 хувь байна.
• Дээд боловсролтой 35-49 насны эмэгтэйчүүдийн 25.0 орчим хувь, 20-34 насны эмэгтэйчүүдийн 46.0 хувь нь өөрөөсөө доогуур түвшний боловсролтой эрэгтэйтэй гэрлэжээ.
• 1 989-2000 онд гэр бүлээ цуцлуулсан хүний тоо 2 дахин их нэмэгдсэн бөгөөд энэ байдал 30-44 насныхны дунд өндөр байна.
• Гэр бүл салалтын шалтгааны 54.0 хувь нь итгэл алдарсан, 47.3 хувь санхүүгийн бэрхшээлтэй, 41.3 хувь нь гэр бүлийн хүчирхийлэлд өртдөг гэсэн байна. Гэр бүлээ цуцлуулсан өрхийн 70.0 хувь нь 0-15 насны хүүхэдтэй байна.
Монгол улсын эдийн засаг, нийгмийн хөгжил, хүн ам зүйн бүтцэд гарч буй өөрчлөлтийн нөлөөгөөр монгол гэр бүлийн хэмжээ, бүтэц, уламжлалт харилцаа болон амьжиргааны хэв шинжид олон шинэ хандлагууд бий болж байна. Ялангуяа 90-ээд оноос эхэлсэн эдийн засгийн шинэчлэлийн бодлогын хүрээнд гарсан томоохон өөрчлөлтийн дүнд бий болсон бэрхшээл хүндрэлүүд, тухайлбал үнийн өсөлт, ажилгүйдэл, ядуурал цаашлаад үүнээс үүдэн бий болсон нийгмийн сөрөг үзэгдлүүд нь хүн ам, өрх бүлийн гишүүдийн сэтгэл зүй, харилцаанд нөлөөлж, гэр бүл болох нас хойшлох, төрөлт буурч, гэр бүлийн хэмжээ багасах, гэр бүл салалт нэмэгдэх, өрх толгойлсон эмэгтэйчүүдийн тоо өсөх, ядуу өрх олшрох хандлагатай болсон.
Сүүлийн 20 жилийн хугацаанд Монгол улсын нийт өрхийн тоо 230.1 мянгаар буюу 74.0 хувиар өс ч, 541.1 мянгад хүрснээс хот суурин газрын өрх 2 дахин, хөдөөгийн өрх 48.5 хувиар нэмэгджээ. Хот суурин газарт нийт өрхийн талаас илүү хувь нь суурьшин амьдрах болсон байна. Хот суурин газарт шилжин ирэх хүн амын тоо тасралтгүй нэмэгдэж, хотжих үйл явц эрчимжсэнээр хотын нийт өрхийн 48.2 хувийг Улаанбаатар хотын өрх эзэлж байсан бол энэ хувь 9.4 пункцээр өсч, 2000 онд хотын нийт өрхийн 54.4 хувийг эзлэх болжээ.

2000 оны байдлаар гурван өрх тутмын нэг нь нийслэлд суурьшин амьдарч байна. Өрхийн тоогоор нийслэлийн дараагаар Хөвсгөл/5.3%/,Архангай/4.5%/ аймгууд орж байгаа бөгөөд хамгийн цөөн өрхтэй нь Говьсүмбэр /0.5%/ аймаг байна. Хот суурин газар амьдрах өрхийн тоо нэмэгдсэний зэрэгцээ өрхийн хүн амын дундаж тоо буурч, 2000 онд хотын нэг өрх дунджаар 4.7, хөдөөгийн өрх 4.3 гишүүнтэй болсон байна. Хамгийн цөөн гишүүнтэй өрх нь Өмнөговь (3.9) хамгийн өнөр өрхтэй нь Баян-Өлгий (4.7), Ховд (4.7) аймгууд байна. Өмнөх 10 жилийн түвшинтэй харьцуулахад хотод 5 ба түүнээс дээш бүлтэй өрхийн эзлэх хувь 4,1 пунктээр, 3-4 ам бүлтэй өрхийн эзлэх хувь 11.3 пунктээр буюу хамгийн их өссөн байна. Түүнчлэн хөдөөд 7 ба түүнээс дээш ам бүлтэй өрхийн эзлэх хувь нь 2 дахин буурчээ. Үүнээс үзэхэд хотод ам бүл олонтой өрх нэмэгдэж, хөдөөд буурсан байна. Хотод ам бүл олонтой өрхийн тоо өсч байгаа нь хөдөө орон нутгаас хотод сургуульд суралцах, ажил хийх, зах зээлд ойртож, амьдралаа дээшлүүлэх зорилгоор шилжин ирж буй хүн амын тоо эрчимтэй нэмэгдэж холимог болон нийлмэл өрх олширч байгаатай холбоотой.

Үндэсний статистикийн газраас 2003 онд явуулсан нөхөн үржихүйн эрүүл мэндийн судалгааны лүнгээс үзэхэд 3-4 ам бүлтэй өрхийн эзлэх хувь хот, хөдөө аль алинд нь өсч тус бүр 52.0 орчим хувийг эзлэх болсны зэрэгцээ хотод 7 ба түүнээс дээш ам бүлтэй өрхийн эзлэх хувийн жин 2 дахин багас ч, өрх дунджаар 4 2 гишүүнтэй болж, хот хөдөөд ам бүлийн дундаж тоо ойролцоо түвшинд байх хандлагатай болж байна.

Хотын 3 өрх, хөдөөгийн 5 өрх тутмын нэг нь нийлмэл өрх буюу ах дүү, садан төрлийн хамт амьдарч буй өрх байна. Нийлмэл өрхийн хувьд хотод 5-6 гишүүнтэй, хөдөөд 3-4 гишүүнтэй өрх зонхилж байна. Түүнчлэн холимог өрхийн эзлэх хувь хөдөөгөөс 2.0 дахин өндөр байгаа бөгөөд энэ бүтцэд 5-6 ам бүлтэй өрх зонхилох хувийг эзэлж байна.

Гэрлэлт нь гэр бүл бүрдэх үндэс бөгөөд энэ нь нийгэм эдийн засаг, зан заншлын онцлогийг агуулсан иж бүрэн ойлголт юм. Сүүлийн жилүүдэд эдийн засгийн хүрээнд хийсэн томоохон өөрчлөлт шинэчлэлт нь гэр бүл болох уламжлалт сэтгэлгээ, хэв шинжид нөлөөлж, залуучууд гэр бүл болохоосоо өмнө боловсрол эзэмших, ажил эрхлэх, тогтмол орлоготой болохыг нэн түрүүн эрхэмлэх болсон. Үүнтэй холбоотойгоор анхны гэрлэлтийн дундаж нас хойшилж, гэрлэлтээ батлуулахгүйгээр хамтран амьдрах хэв шинж хүн амын дунд нэмэгдэх хандлага ажиглагдаж эхэллээ. 15-аас дээш насныхны дунд гэрлээгүй хүн амын эзлэх хувийн жин нэмэгдэж, 1989 онд гэрлэлтийн тусгай коэффиииент 14.9 байсан бол 2000 онд 8.8-д хүрч буурсан байна. Түүнчлэн 1989 онд гэрлэх насны 4 хүний нэг нь гэрлээгүй байсан бол 2000 он хүртэл энэ хэмжээ өсч, 3 хүний нэг нь огт гэрлээгүй байна. Гэр бүлтэй хүн амын эзлэх хувь 8.0 пунктээр буурч, гэр бүлээ тусгаарласан буюу цуцалсан хүн амын эзлэх хувийн жин 1.1 пунктээр нэмэгджээ. Анхны гэрлэлтийн дундаж нас нэмэгдэж, эрэгтэйчүүд 26, эмэгтэйчүүд 24 насандаа гэрлэх болсон байна. Боловсролын хувьд дээд боловсролтой хүмүүс арай эрт буюу 24 насандаа гэрлэж байхад бичиг үсэг тайлагдаагүй буюу боловсрол эзэмшээгүй, бага боловсролтой залуучууд 27-30 насандаа гэрлэж, эдийн засгийн идэвхгүй хүн амаас хөгжлийн бэрхшээлтэй, өвчтэй хүн 30 насандаа буюу хамгийн орой гэрлэж байна.
Гэр бүлтэй нийт хүн амын 12.8 хувийг гэр бүлээ хуулийн дагуу батлуулаагүй буюу хамтран амьдарч байгаа хүмүүс эзэлж байна. Хамтран амьдрах байдал эмэгтэйчүүдийн хувьд 20-24 насанд, эрэгтэйчүүдийн дунд 25-29 насанд хамгийн өндөр байна. Гэр бүлээ батлуулсан хүн ам 25-44 насны бүлэгт голлон зонхилж байгаа бөгөөд хөдөөд 25-29, хотод 35-39 насныхны дунд өндөр байна.
“Гэр бүлийн харилцааны өнөөгийн байдал” суурь судалгаа /2004 он/