Эмээх хэрэггүй, зугатах газаргүй /Социологич Б.Мөнгөн-Эрдэнэ/

Социологич Базарын Мөнгөн-Эрдэнэ. Оюутан ахуй насандаа үй зайгүй нөхөрлөж асан цөөн нөхдийн минь нэг. Одоогоор Улс төрийн Боловсролын Академийн Хөвсгөл аймгийн Мөрөн хот дах салбарт сургагч багш, судлаачаар ажилладаг. Иргэдийн улс төрийн боловсрол, оролцоо, ардчилалын үнэт зүйлсийг орон нутагт дэлгэрүүлэхэд үнэтэй хувь нэмэр оруулж байгаа хүн. Ирээдүйд энэ чиглэлийн шилдэг мэргэжилтэн-эксперт, судлаач болох найздаа амжилт хүсье. 

Саяхан Хөвсгөл рүү байгаль орчны шинэ хуулийн төсөлд иргэдийн саналыг тусгах судалгааны ажилаар явж ажиллахдаа андынхаа ажил байдал, гэр бүл, үр хүүхэдтэй нь танилцлаа. Насан туршийн үерхэл, үүрдийн нөхөрлөл гэдэг сайхан юмаа. Найздаа баярласан талархсанаа илэрхийлье. Төрж өссөн, унаж туссан, угааж ариусгасан нутаг орон чинь гайхалтай юмаа. Тиймээ би Хөвсгөлд, ялангуяа Хөвсгөл далайд хайртай.

Ингээд найзынхаа оюутан байхдаа бичиж байсан нэгэн эссэг нийтэлж байна

… Бид нэг л гэр бүл…,
Бид гэж хэн бэ? Биднийг хэн бүрдүүлэх вэ?... хэмээн өөрөөсөө асуун бодолд дарагданхан сууна би. Яагаад ч юм надад гэр бүл, ах дүүс, найз нөхөд, анги хамт олон, монгол түмэн бид гэсэн бодол тархинд орж ирэхгүй зовоож байгаа нь гайхалтай. За байз…
Тэгвэл юу байж болох юм бол оо …
Ердөө л энэ дэлхий ертөнцөд аж төрөн амьдрах зургаан тэрбум гаруй хүн төрөлхтөн. Энэ л бид юм болов уу !!! Дэлхий ертөнцөд даярших үзэл санааны оч гал бөхсөнгүй, харин улам ч төгс төгөлдөржин гэрэлтсээр эдүгээ хүрч чадав. Иймдээ ч “бид бүхэн нэг л их гүрэн, хүн төрөлхтөн тэрхүү их гүрний иргэд ард түмэн” гэх байдал газар авч байх юм. Би бодох нь “даяаршил гэж даяр олноороо ойр дотно болж нөхөрлөхийн илрэл“ хэмээн. Даяаршил үнэхээр сайн зүйл боловч тусгаар тогтнол, эх орон, эх оронч үзэл тэдгээрийн хүчийг сааруулж байдаг. Гэвч буруушаагаад байдаггүй нь гоё. Монголчууд бид тусгаар тогтнол эх орныхоо төлөө мятрашгүй тэмцэгч агуу их ард түмэн. Гэхдээ даяршиж буй дэлхий ертөнцтэй харилцаж улс орнуудтай нөхөрлөх хэрэгтэй юм. Иймд, бид өөрсдийн гэсэн нэгэн зүйлтэй байх ёстой. Бусдаас үргэлж дор байдаг юм даа гэхэд ядаж ганц ч болтугай илүүрхэж давахн зүйлтэй байж тэдэнтэй нөхөрлөж чадна.
“ Ер нь хорвоод жинхэнэ сайхан нөхөрлөл ховор. Тэр тусмаа эн тэнцүү хүмүүсийн хооронд бол. Тийм онцгой нөхөрдөд байж гэмээнэ зөвхөн дээр дорд хүмүүсийн дунд л байж болохсон. Учир нь хэн нэгний сайн сайхан бусдаас ямагт хамаарч байдаг” хэмээсэн Френсис Бекон гуайн сургасан нь ч бий.
Ганцаараа идсэн гахай таргалдаггүйн үлгэр адил монголчууд бид даяршихгүй хэмээн жожгирох аваас харин ч нэг турж үхэх байлгүй. Бидт үнэхээр ядарч, зовж , хэцүү байгаа нь үнэн. Иймдээ ч даяршилд оролцож нөхөрлөх хэрэгтэй. Бидэнд буцах зам, зайлж зугтах аргагүй. Даяаршилаас бас айх хэрэггүй. Дэлхий нийтийн тулгамдсан асуудал болох экологийн, терроризм, ДОХ зэрэг нь даяарших үзэгдлийн хурдыг түргэсгэж байгаа юм. Ямар ч байсан даяарших нь зөв.
Тэгвэл бид даяршилд юутай, яаж оролцох вэ?
Энэ талаар өөрийн үзэл бодлоо доор сийрүүлэв.
1. Газар зүйн байршил, онцлог, бүс нутаг.
Миний эх орон газар шороо, хүн ардтайгаа хүйн холбоотой. Монгол
нутгийн сэвшээ хонгор салхны хувилсан мэт дуурайн бид цомхон цөөхөн хүн амтай говь, хангай, тал хээр хосолсон дур зоргоороо нүүдэллэх тэнүүн сайхан газар нутагтай. Дэндүү сайхан, гайхалтай боломж байна. Үүнээс гадна Монголын хөх тэнгэрийг Баруун Европ, Улмаар Америк тивтэй холбож бараа зөөх агаарын торгон зам болгож болох байна. Дэлхийн хамгийн их бүтээгдэхүүнийг бий болгогч Хятад, хамгийн их экспортлогч Орос гэх хоёр их гүрний дунд оршиж байгаа нь монголчууд бидэнд нэг боломж нэмлээ. ОХУ нь Украйнтай “ хийн дайн ” хийж тэд ч эдийн засгаа өргөжүүлэх, ирээдүйд Ази хөгжлийн төв болно гэж үзээд хийгээ нийлүүлэх тухай яригдаж байхнээ. Уг хийн дамжуулалт Монгол нутгаар дайруулах хувилбартай байгаа аж. Дээр бүгд өлгий нутгийн минь бидэнд олгосон боломж. Энэхүү боломжийг ашиглаж байж л бид даяршлын ид шидийг мэдэрнэ бас хөгжинө. Олон улс орон хил хязгааргүй үндэсний мөнгөн тэмдэгтгүй болж үндэсний ёс заншил гэх мэт соёлын хөдлөшгүй үнэт зүйлс үгүйсгэгдэж эхэлсэн. Үүнийг Европын нэгдсэн холбоо ( 16 улс ) түүний өнөөгийн дүр төрх бэлхэн харуулж байна. Тэд хилийн дэсээ нээж, евро хэмээх мөнгөөр харьцаж нэг баг болов.
Юмыг яаж мэдэх вэе? ийм байдлаар бүсчилбэл АНУ-тай зэрэгцэн баахан АНУ-ууд гарч ирэх магадлалтай. Жнь: Азийн нэгсэн улс, Арабын нэгдсэн улс, Африкийн нэгдсэн улс гэж гарч ирэхийг хэн ч таашгүй бөгөөд АНУ гарч ирж болзошгүй Латин Америк нэгдсэн улс болж буй.мэт бараг цөм л испанианаар уянгалуулан хүүрнэлдэх болов. Ийхүү Азит бүсчилсэн нэгдэл хийж буйг Ази тив гаднаас нефть авахгүйгээр барахгүй хоорондоо нефтийн сүлжээ бий болгож, Энэтхэг, Хятад, Өмнөд Солонгос , Япон зэрэг нефтийн хэрэглэгч аваргууд түншлэлээс харж болно. Тэд Арабаас нефть татах бодолтой бөгөөд монголчууд орос ах нараа царай алдах шаардлагагүй болж байна. Учир нь бид харьцангуй ядуу, хөгжихийг хүсдэг орон тул гадаад зах зээлд ороход харж үзэх тал байдаг болно.
2. Аялал жуулчлал
Бид эзэн нь болж буй их газрынхаа үр шимийг шууд биш гэсэн ч дам замаар хүртэж ирэв.Иймдээ ч монгол түмэн бидгазар эдлэж сүйтгэгч бус газраа эзэмшигч байж байгаль дэлхийг хайрлагч агуу үндэстэн билээ. Үүнийхээ ачаар унаган төрх, онгон байгалиараа гайхагдаж аялал жуулчлал хөгжүүлэх таатай нөхцөл болж байгаа бөгөөд энэ салбар даяршилд орсноор жилд хүлээн авах жуулчны тоо бодитойгоор өсч, үйлчилгээний чанар сайжирна.
3. Уул уурхай
Хэндийгээр энэ салбар хөгжлийн гол салбар биш ч гэсэн байгаль орчинд хор нөлөөтэй баялаг төдий их бүтээдэггүй боловч өнөөдөр монгол улсыг явч яваа салбар учир анхаарлаа хандуулах нь зөв. Манайд олборлох түшинд ядмаг байдалтай байна. Цогц байдлаар нь хөгжүүлэн эцсийн бүтээгдэхүүн гаргах тал дээр анхаарах нь чухал. Уул уурхайгаар хөгжиж чадсан цөөхөн улс болох Канад, Чилид цогц байдлаараа хөгжсөн учир улсын хөгжил дэвшилд нөлөөлж чадсан байна.
4. Техник технологи
Үнэхээр даяршилийн өнөө үед техник технологи маш чухал юм. Бид өөрсдийн технологитой болох нь нэн чухал. Гэхдээ технологийг хэрэглээ гэхээсээ илүү арга хэрэгсэл болгон ашиглаж байх нь нэн чухал. Даяршилыг хурдасгах гол хүчин зүйл бол техник технологи, даярших үйл явцыг бус саармаг болгох орон зай шиг хугацаа нь технологид зэвэрч байна. Жишээ нь: Хятадууд генетикээс эхлээд сансар судлал хүртэлх хүрээнд техник технологийн шинэчлэл хийх 15 жилийн төлөвлөгөөг гарган хөрөнгө оруулалтыг 2 дахин нэмсэн байна.
5. Мэдээлэл харилцаа
Мэдээлэл харилцаа тодорхой хэмжээнд хөгжиж дэдхийд монгол нээлттэй болж бүх зүйл манайд түрэн орж ирсэн нь нууц биш. Одоо үед бид өнөөдөр мэдээлэлийг хэрэгцээ хэрэглээний төвшингээс хөдөлмөрийн багаж болгын байж тэндээс мөнгө олох боломжтой болно. Онцлог нь ердөө энэ л дээ.
Өнөө үед хэн хүчтэй нь бус хурдан нь хождог болов. Япончууд гайхалтай хурдан мэдээлэл авч чаддаг ард түмэн. Тэд дэлхий нийтийн мэдээлэлээс ямар нэг санаа авлаа,шууд ашиглаж чаддаг. Бид ч гэсэн хурдтай мэдээллээ зөв ашиглавал өөрсдөө өөрчлөл шинэчлэл мэддэг тийм чаддаг чадвар нь ч байдаг. Энэ бол монголчлох юм.Үүнийгээ арай дээд түвшинд ашиглаж сурах нь чухал. Тэгээд ич “ хэн мэдээлэлтэй байна тэр эрх мэдэлтэй. Хэн өөрийнхөөрөө ашиглана тэр хоёр дахин эрх мэдэлтэй ” хэмээн Напеллон өгүүлж байв.
6. Үйлдвэрлэл ( Үндэсний )
Дээр дурьдсан таван зүйл бидний боломж, түүнийг хэрхэн ашиглах талаар дурьдсан бөгөөд даяаршлалд бид юутай болох вэ? Бусдаас нэг зүйлээрээ давуу байж бид бусадтай нөхөрлөнө. Иймд бид хоёр гол зүйлийнхээ тухай хүүрнэх гэж байна.
а. Үндсэний үйлдвэрлэл, бүтээгдэхүүн
Даяашил бидэнд дэлхийн эдийн засагт гарахад хэрэг болно. Өөрсдөө тохируулан ашиглах нь зөв юм. Ингэснээр бид бусдаас юм авч, бусад юм өгч чаддаг болно. Нэг ёсондоо харилцан ашигтай. АНУ-ын мөнгө бидэнд хэрэгтэй, тэдэнд хэрэгтэй зүйл бидэнд байгаа үүнийгээ солилцох л ёстой.
Гадаад зах зээл бол хөлгүй далай. Энэ их далайгаас бид савныхаа хэмжээгээр хутгаж авах болно. Энэхүү савыг хэрхэн бий болгох вэ?
Хуулж хувилж байгаад хөгжсөн ард түмэн ч байна. Хятад орон гайхалтай хуулдаг ард түмэнтэй. Тиймдээ ч бид хятад бараа бүтээгдэхүүн бол “ хулхи ” гэж ад үздэг. Гэтэл тэд хамгийн их бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж дэлхийн эдийн засагт хүчтэй өрсөлдөгч болсон байна.Хэдийгээр АНУ-аас хамааралтай глобал эдийн засаг буй болсон ч Хятадууд даяаршилын гол орон болохыг зорьж байна. Бид яах вэ ?..
Одоо монголчууд бид юунд хамаарах вэ? гэвэл дэлхий дээр өнөөдөр үйлдвэрлэгчийн зэрэгцээ хэрэглэгчийг чухалчлан авч үзэх болсон . Иймдээ ч хэрэглэгчгүй үйлдвэрлэх утгагүй хэрэглэгчтэй холбоотой байж харилцснаар үйлдвэрлэл гэдэг зүйл биелэлээ олно. Хэрэглэгчидэд анхаарал хандуулах чухал юм. Монголчууд дэлхийд эхний 1000 ордог компаниас бага эдийн засагтай тул шууд гадаад зах зээлд өрсөлдөх гээд үзвэл утгагүй. Бид жижиг ч гэсэн эдийн засагаа нэгдэж дархлааг бий болгох нь чухал. Энэхүү дархлаагүйгээр гадаад зах зээлд орвол өвчлөхийн шинж буй зай. Бид хоорондоо атаархалгүй өрсөлдөлгүй нийлж нэгтгэж шилдэг бүтээгдэхүүнээр дэлхийн зах зээлд гарч өрсөлдөх нь чухал. Аливаа зүйлд өрсөлдөөн хөгжил дэвшил дагуулдаг. Бид хоорондоо өрсөлдвөл өөрсдийнхөө хэмжээнд хөгжиж харин бид бүгд нэгдэж дэлхийд өрсөлдвөл дэлхийн хэмжээнд бүгд хөгжиж чадна. Нэгдэх нь чухал юм.
б. Боловсрол
Бидэнд мэдлэгт тулгуурласан эдийн засаг чухал. Байнга өсөн нэмэгдэгч зүйл бол оюун ухаан. Эндээс өсч үржих бололцоотой бүтээгдэхүүн бий болно. АНУ бол хүний оюун ухааныг хамгийн ихэд эрхэшлэж үнэлдэгээрээ дэлхийд тэргүүлэгч гүрэн болсон.Бүгдээрээ мэдлэг оюун ухаанаараа дэлхийд өрсөлдье. Бид оюун ухаанаараа хэнээс дутахгүй.Манай өрд түмэн “ Санаж явахад бүтнэ. Сажилж явахад хүрнэ ” хэмээн үздэг. Хүн иргэд бүр л өөрсдийнхөө байнга бодож санаж явдаг зүйлээ дэлгэн тавих хэрэгтэй.
Бид яагаад хөгжөөгүй вэ ?
Үйлдвэрлэл, газар нутаг, хүн ам, алт ,зэс, ноолуур эдгээрээс огт болоогүй зөвхөн хүнээс нь болсон. Бид зүрх сэтгэлээсээ ажиллаж чадахгүй байна. Монголд үйлдвэрлэл барьж болно. Түүнийг ажиллуулж хөгжүүлж өрсөлдөөнд оруулах хүний асуудал тулгамдаж байна. Хятадууд хүндээ анхаарч эхэлсэн тэд боловсрол, эрүүл мэнд, гэх мэт 11 салбарт шинэчлэл хийж өрнөдийн эдийн засгийн боловсролын ноу- хауг хятадууд эзэмшиж байна. Тэд барууны шилдэг багш нарыг урвуулан оюутан залуустаа бизнес, эдийн засгийн элит болов срол олгож байна. 2004 онд өрнөдийн эдийн засагийн ноу –хауг 18500 залууг эзэмшсэн бол эдүгээ 75000 болж өсөв. Иймдээ ч хятадын зуун болно гэж үзэх үндэстэй байна.
Дэлхий ертөнцөд бараа бүтээгдэхүүнээр бус түүнийг бүтээж бий болгогч хүний хөгжлөөр өрсөлдөх болов. Хенри Бокль хэлсэн байдаг. “Хуучин цагт байгаль нь хөгжсөн улс орнууд хамгийн баян байлаа өнөө үед хүн нь илүү сэтгэж хөгжсөн улс орнууд хамгийн баян байна” гэжээ.
Эцэст нь хэлэхэд бид өөрсдөө байгаа бүх боломжоо ашиглаж чаддаг, үйлдвэрлэл бий болгогч, бүрэн бүтээгч хүн дээ л гол анхааралаа хандуулах, бүгдээрээ эвлэлдэн нэгдэж мэдээлэлийг ашиглаж чаддаг болох хэрэгтэй. Боловсролоор бид өрсөлдөж чадахуйц байж хөгжлөөрөө бусадтай өрсөлдөнө, чанартай боловсрол явж явж үйлдвэрлэж чадна, экспортлон чадна, монголыг хөгжүүлж чадна. Даяаршилаас бид айх хэрэггүй бас зугтаж зайлах газаргүй. Бид өөрсдийн гэсэн зүйлтэй байж чадна аа. Би итгэлтэй байна.
“ Хорвоо дэлхий уужим хийх зүйл их байна ” гэсэн Ким Ү Жиний үгээр монголчууддаа урам хайрлан өндөрлөе !!!

2 comments:

anjigai said...

Бас л танидаг залуу байна. Уулзаж байгаагүй л дээ. Хэ хэ.

ЗОРИГТ8 said...

Анжигай:
хэхэ..ариунчулуун ах гээд л сүйд л байдаг юм байна лээ