Агуулга
1.Түүхэн эх сурвалж
Түлхүүр үг: Прагматизм (pragmatism), Бихевиоризм (behaviorism), Редукционизм (reductionism) Социологизм (sociologism) –ийн нөлөө
2.Нерберт Мид (Herbert Mead) –ийн үзэл санаа, баримтлал
Түлхүүр үг: Социаль –ийн тэргүүлэх шинж, Үйлдэл (act), Дохио зангаа (gestures), Билэг тэмдгийн (Symbols) ач холбогдол, Оюуны үйл явц (mental and mind) болон бодол санаа, Өөрөө (self)
3.Cимволик интеракционизмын үндсэн зарчмууд
Түлхүүр үг: Сэтгэн бодох чадвар, Бодохуй болон харилцан үйлдэл, Утга учир (meaning) билэгдлийг судлахуй, Үйлдэл, харилцан үйлдэл, Сонголт хийх нь
Түүхэн эх сурвалж:
Нийгмийн дефиницын парадигмын бас нэгэн тулгуур онол бол Символик интеракционизм билээ. Энэхүү онол нь орчин үеийн социологийн томоохон онол арга зүйн чиглэл бөгөөд нийгмийн харилцан үйлдлийг түүний символик агуулгын үүднээс тайлбарлан судлахыг хичээдэг аж. Символик интеракционизм бол чанд багцлагдсан нэгдмэл нэг үзэл баримтлал биш тул зарим судлаачид түүнийг албан бус байдлаар, аман уламжлалд тулгуурласан олон арван хувилбарыг агуулсан, бага боловсорсон хэмээн үзэх нь бий. Ялангуяа юмс үзэгдлийн обьектив шинж байдал, зүй тогтлыг эрхэмлэн үздэг позитивист, марксист материалист онолын сургууль ихэд хүчтэй оросын социологичид ийнхүү үзэх нь түгээмэл бөгөөд “энэ бол нийгмийн онолын цэвэр америкийн хувилбар тул энэ утгаараа өрнөд Европ болон оросын социологийн уламжлалд хамгийн бага өртсөн онол юм” /П.Сорокиноор дамжин оросын социологийн сэтгэлгээ нь Америкийн социологийн уламжлалд ихээхэн нөлөө үзүүлсэн гэж оросын эрдэмтэд баталдаг. Үз: Громов И.А, Мацкевич А.Ю, Семенов В.А Западная теоретическая социология. Санкт Петербург: ОАО ПП-3. стр 275/ гэж нотолдог. Тэдний үзсэнчлэн Символик интеракционизм анхлан 20-р зууны хориод онуудад Чикаго хотноо бүрэлдэж эхэлсэн бөгөөд Р.Парк, Т.Болдуины нэртэй холбоотой аж.
Үнэхээр хувь хүний идэвхтэй байр суурийг үнэлэн үзэж, нийгмийн хөгжил дэвшил, ардчиллын үзэл санааг эрхэмлэдэг эл онолын үзэл баримтлал нь америкийн нийгмийн үнэт зүйлстэй тун ойр дөхөм билээ.
Нийгмийн баримт сэлтийн парадигм хийгээд түүний тулгуур онолууд нь марксист онолын зарим зарчмуудтай ойролцоо, төсөөтэйн хувьд хуучин социалист орнууд дахь социаль сэтгэлгээнд харьцангуй танил байсан гэж хэлж болно. Харин Символик интеракционизм нь Феноменологи социологийн нэгэн адил социалист улс орнуудын эрдэмтэд судлаачдын хувьд тун ч хол алс нэгэн байсан тул энэ чиглэлийн үзэл сургаал тун бага судлагдсан байлаа. Энэ утгаараа голлон орос хэлнээс орчуулан дэлхийн социологийн өв уламжлалтай танилцаж асан монголын нийгмийн ухааны хувьд мөн л бага судлагдсан онол сургаал гэдгийг тэмдэглэх нь зүйтэй.
Энэхүү онол арга зүйн чиглэлийн суурийг тавьж, онолыг боловсруулсан сэтгэгчид нарыг Нерберт Блюмер (Herbert Blumer ), Жорж Херберт Мид (Jeorge Herbert Mead), Чарльс Нортон Кули (Charles Norton Cooley), Томас Болдуин (Thomas Bаldwin) Эрвинг Хофман (Erving Hoffman) нар хэмээн үздэг агаад сонгодог төлөөлөгчдийн хувьд Ж. Симмел гэж тооцдог.
Судлаачид Символик интеракционизм болон түүний гол сэтгэгчийн нэг Мидийн үзэл баримтлалд прагматик философи, бихевиоризм ихээхэн нөлөө үзүүлсэн гэх нь бий (G. Ritzer. Sociological Theory)
Г.Мидийн үзэл баримтлал:
Орчин цагийн социологийн сонгодог хэмээгддэг Ж.Мид энэхүү шинжлэх ухааны түүхэнд өвөрмөц атлаа чухал байр суурь эзэлдэг.
Амьд ахуйдаа нэг ч ном хэвлүүлээгүй, нэр цууны хувьд өөрийн мэргэжил нэгт нөхөд, сурагчдынхаа хүрээнээс хальж чадаагүйн зэрэгцээ физиологийн сэтгэл зүй болоод философиор мэргэжсэн хүнийг социологийн сонгодог гэж болох уу? Энэхүү асуултанд судлаачид хариулахдаа насан эцэслэсний нь дараа хэвлэгдэн олны хүртээл болсон ном зохиолууд, олон тооны үгүүлэл болон нийгмийн сэтгэл зүйн үндэслэгээг гаргасны нь хувьд энэ хүнийг ийнхүү тооцох нь шударга хэмээн үздэг. (Г.В Осипов и др. История Социологии в Западной Европе. М: 1999)
Үнэхээр Ж.Мидийн үзэл санааны үндсэн гол чиглэлүүд чухамдаа социологичдын дунд үргэлжлэлээ олсоны хамт орчин цагийн онолын томоохон чиглэл болох Символик Интеракционизмын үндэс болсоны хувьд ийн үзэх нь зөв ажгуу.
Символик интеракционизмын үндсэн зарчмууд:
Эл онол арга зүйн олон төлөөлөлөгчид тухайлбал: Блюмэр (Blumer)8 Манис (Manis) нар Симболик Интеракционизмын үндсэн зарчмуудыг тодорхойлохыг оролдсон байдаг.
Эдгээрийг нэгтгэн хэлэх ахул дараах үндсэн зарчмуудын дүр зураг харагдана. Үүнд:
• Хүмүүн нь доогуур хөгжил бүхий амьтдаас сэтгэн бодох чадвар заяагдсанаараа ялгагдана
• Сэтгэн бодох эл чадвар нь харилцан үйлдлээр эмхлэгдэн хэлбэржинэ
• Харилцан үйлдлийн явцад хүмүүс ач холбогдол бэлэгдлийг судалснаар өөрсдийн сэтгэн бодох онцлог чадвараа хөгжүүлэх дасгалжуулдаг
• Ач холбогдол(meaning), бэлэгдэл (simbols) нь хүний үйлдэл харилцан үйлдлийг боломжтой болгодог
• Хүмүүс нь өөрсдийн зан үйлдэл, үйлдэлдээ ашиглаж буй ач холбогдол, бэлэгдлээ нөхцөл байдлыг тайлбарлан ойлгосон дээрээ үндэслэн шинэчлэх юм уу өөрчилж чаддаг
• Хүмүүс өөрсөдтэйгээ харилцан үйлдэлд орж, үйлдлийнхээ боломжит чиглэл, тэдгээрийн сул болон давуу талыг үнэлэн дүгнэх замаар сонголт хийдгээрээ ийнхүү шинэчлэлт, өөрчлөлт хийх чадвартай байдаг аж
• Өөр хоорондоо нягт уялдаа холбоо бүхий үйлдэл харилцан үйлдлийн хэв загвар нь бүлэг болон нийгмийг үүсгэнэ.(George Ritzer. Sociological Theory.1996 p 347)
Нийгмийн харилцан үйлчлэл олон тооны социологийн сургаалын судлагдахуун болсон байдаг. Символик интеракционистууд харилцан үйлдлийг бичиглэдэг буюу символик үүднээс нь тайлбарлана.
Түүнчлэн хүн бусадтай харилцан үйлчилцэхээсээ гадна өөрөө өөртөө харилцан үйлчилжээ. Ж.Кули оюун ухаан ухамсар анхлан хүнд өгөгдсөн байдаг бөгөөд тэдний зан үйл тойрон хүрээлэн буй обьектыг хүлээн авахад чиглэсэн байдаг бус харин хүний хамтын амьдрал оюун ухаан ухамсар обьктын ертөнц буй болох урьдчилан нөхцөл гэж үздэг.
Мид ертөнц бол хүмүүс хоорондын харилцан үйлчлэлийн явцад бий болж тогтнож байдаг гэжээ. Ийнхүү харилцан үйлдэл бүхэн тодорхой ухамсарын болон ахуйн суурь бүхнийг буй болгож байдаг.
Харилцан үйлчлэлийн явцад буй болох хүний индивидуаль ухамсрын бүрэлдэх үйл явцыг Мид Жест /дохио зангаа/ гэсэн ойлголтоос эхлэн тайлбарлана. Дохио зангаа бол хүний үйлдлийн анхдагч шат бөгөөд харилцан үйлчлэлцэх явцад өдөөлт сэдлийн шинж чанарыг өөртөө агуулна. Дохио зангаа болон түүний хариу үйлдэл шууд биш.
Хүн өөрийн дохио зангаа билэгдлийн утга учрыг ойлгодог байна.
Ач холбогдлын нйилбэр нь хувь хүний туршлага ухамсрын символик агуулгын илэрхийлэл болно. Нийгмийн бүтэц бол хүмүүсийн харилцааны үр дүн мөн. Символ-биет болон идеаль обьект бөгөөд обьектод өөрөө бэлэг тэмдэг нь болж байгаа обьектын тухай мэдээлэл өгнө. Энэ онолын хувьд хүн бол идэвхитэй зүтгэгч бөгөөд ертөнцийг сөрөн зогсож /түүнд орхигдсон биш/ зөвхөн хариу үйлдэл хийхээсээ өөрийн зан үйлийг бүтээж байдаг идэвхитэй бүтээлч ажээ.
Символик интеракционизм нь социологийн онолын дедуктив байдлаар бус индуктив байдлаар байгуулах ёстой гэж үзээд социологийн онол нь шалтгаан үр дагаврын тогтолцоо байх юм гэжээ. Символик харилцан үйлдэл голлон шалтгаан болдог ажээ. Символик интеракционизмын шалтгаан үр дагаврын тогтолцоонд хамгийн гол нь харилцан үйлдэл ямар аргаар нийгэм бие хүн ба зан үйлийг учир шалтгаанжуулж байгааг тодорхойлох явдал юм.
Эмперик бодит байдлыг анхааралтайгаар судлан үзэх шаардлагатай ерөнхий социологийн ойлголтууд эмперик бодит байдлыг өвөрмөц бүх шинжийг дамжуулан өгч чаддаггүй. Ер нь ойлголтууд илүү уян хатан байх ёстой. Блумер: судалгааг 2 шаттайгаар явагдах ёстой гэж үзсэн. Туршилтын судалгаа явагдах ёстой гэсэн. Yүний дараа «шалгалтын судалгаа» явагдах ёстой гэсэн.
No comments:
Post a Comment