Солилцооны онол

Солилцооны онолын тухай ойлгохуй

Эл онол нь ихээхэн өвөрмөц социологийн онол гэдгийг гарал үүслийн хувьд зөвхөн өмнөх үеийн социологийн онолууд төдийгүй сэтгэл зүй, эдийн засгийн ухааны хөгжлийн хүчин зүйлсээр нөхцөлдсөн. Түүнчлэн хэт туйлширсан хэлбэртээ бүхий л социологийн онолыг үгүйсгэх зэргээс харж болох юм.

Түүнчлэн эл онолын эх сурвалжийг Бихевиоризм хэмээдэг агаад Рациональ сонголтын онол (rational choice theory), Сүлжээний онол ( network theory ) зэрэг орчин цагийн социологийн онолуудтай нэг багцалж авч үзэх нь бий. (G.Rithzer.1996)

Сонгодог болон орчин үеийн гол төлөөлөгчдын үзэл сургаал

Сонгодог төлөөлөгчдийн хувьд Скиннер / бихевиоризм /, орчин цагийн хувьд Жорж Хоманс (Jeorge Caspar Homans), Питэр Блау (Peter Blau) нар орно.
Солилцооны онол нь бихевиоризмын үндсэн зарчмуудыг социологид шүмжлэлтэйгээр хэрэглэх гэсэн оролдлого юм.
Эл онол социологийн томоохон онолуудыг ялангуяа социаль баримт сэлтийн парадигм, бүтэц функционал онолуудыг хурцаар шүүмжилдэг. үүний зэрэгцээ энэхүү онолын гол төлөөлөгч Хомансф
Тухайлбал: Эл онолын томоохон төлөөлөгч Хоманс Э.Дюрхэймыг Эмэржэнт шинж, Сэтгэл зүйг тайлбарласан байдал, тайлбарлах аргын гэсэн үндсэн 3 чиглэлээр шүүмжилжээ.
1-рт Дюрхэймын шинэ үзэгдэл нь харилцан үйлдлийн дүнд бий болно гэсэн дүгнэлтыг хүлээн зөвшөөрөхийн хамт тэдгээрийг ердийн хувийн /индивидуал/ зан үйлтэй холбон тайлбарлана. Хоманс « дахин үүсч бий болж буй социаль үзэгдлийг сэтгэл зүйн урьдчилсан өгөгдлөөр амархан тайлж болно « гэж байлаа. Өөрөөр хэлбэл Э.Д эмэржэнт шинжийг социаль хүчин зүйлтэй холбон тайлбарладаг бол Хоманс сэтгэл зүйн тайлбарлалыг илүүд үзэж байна.
2-рт сэтгэлзүйн ухааны хувьд Э.Дюрхэймын үед эл салбар хөгжлийн бүдүүлэг үе шатанд байж, хүмүүсийн хувийн онцлогт бус харин зан үйлийн инстинкт /зөн билгийн/ хэлбэрүүдийг судалдгаас үүдэн социологийг түүнээс салгах нь зүйтэй байсан бол эдүгээ сэтгэл зүй ихээхэн хөгжсөн учраас түүнийг ийн ялгаварлаж болохгүй хэмээж байв.
3-рт Э.Дюрхэйм тайлбарлахуйг дан ганц шалтгааныг илрүүлэхтэй адилтган үзсэн нь зөв хэдий ч хангалтгүй аж. Харин зөвхөн шалтгаан бус үр дагавар, тэдгээрийн уялдаа холбоог тайлбарлах хэрэгтэй агаад тайлбарлахуйг сэтгэл зүйн хүчин зүйлтэй холбох хэрэгтэй гэж байлаа.
Хариу үйлдэл бол хэзээд социаль баримт сэлтээр зуучлагдах авч соц б,сэлт нь хувийн индивидуал хариу үйлдлийг дуудан бий болгож, эдгээр реакци нь өөрийн ээлжинд шинэ баримт сэлт бий болгох бөгөөд шийдвэрлэх хүчин зүйл нь баримт сэлт бус харин зан үйл ажгуу.
Хоманс институтыг тайлбарлах бүтэц функционал тайлбарлалыг үгүйгэхийн хамт “ институт гэдэг нь нийгмийн гишүүдийн үйлдлээр дэмжигдсэн, социаль зан үйлийн харьцангуй тогтвортой хэлбэрүүд “ гэж тодорхойлжээ.
Институтыг тайлбарлах дөрвөн хэв шинжийг Хоманс томьёолсон. Yүнд :
1-рт Бүтцийн
2- Функционал
3 Түүхэн
4.Сэтгэлзүйн хэв шинж орно.
Эхний хоёрыг тэрбээр шүүмжилсэн агаад түүхэн хандлага угтаа сэтгэл зүйн эх үүсвэртэй гэжээ. Институтын бүтцийн өөрчлөлт нь социологийн үүднээс тайлбарлагдах авч аливаа тайлбарлал нь угтаа сэтгэл зүйн байх ёстой аж.
Солилцооны онол бол нийгмийг тайлбарлахдаа сэтгэл зүйн нийгмийн амьдралын энгийн хэлбэрүүдийг харгалзан үзэхийг эрхэмлэж байв.
Нийгмийн зан үйл бол үндсэндээ харилцан үйлчлэлж буй хувь хүмүүс аж.
Скиннэрийн тагтаатай хийсэн туршилтыг тэрбээр социаль гэж үзэлгүй индивидуаль зан үйл гээд социологи нь социаль зан үйл, социаль солилцоог судлах ёстой гэжээ. Тагтаан зан үйл дээрх тохиолдолд зөвхөн хүрээлэн буй орчин, судлаач хоёртой хийсэн солилцоо агаад наад зах нь нэг нь нөгөө давтан батлах аж.
Хоманс өдөр тутмын социаль харилцан үйлдэлд гол анхаарлаа хандуулж байлаа. Тэрбээр социаль зан үйлийг тайлбарлах солилцооны онолын хэд хэдэн зарчмыг боловсруулжээ.
• Амжилтын зарчим
Хүний үйлдэл их дэмжигдэн сайшаагдах тутам, дахин давтагдах магадлал өндөр
Эл зарчим нь Хүний үйлдэл, Сайшаагдсан үйлдэл Эхний буюу ойролцоо үйлдэл гэсэн үе шатыг агуулна.
• Урамшууллын зарчим
Тодорхой үйлдлийг сайшаан урамшуулсан аль нэгэн урамшуулалтай бусөл урамшуулал ойролцоо байх тусам хүн дээрх үйлдлийг дахин үйлдэх магадлалтай
• Yнэт зүйлс, эрхэмлэлийн зарчим
Өөрийн үйлдлийн үр дүн тухайн хүнд их үнэлэгдэх тусам тэр уг үйлдлээ дахин үйлдэх магадлал өндөр
Урамшуулал- эерэг үнэт зүйлс агуулдаг бол зэм шийтгэл сөрөг үнэт зүйлсийг агуулна.
• Депривацийн зарчим
Хүний үйлдэл байнга тогтмол сайшаагдан шагнагдах тусам тэрбээр дараа дарагийн урамшуулал шагналыг хүн улам бүр багаар үнэлж үзэх болно.
Зан үйлийн үнэ цэнэ - Өөрийн өмнөх үйлдлээсээ болж алдсан урамшуулалаа ухамсарлах явдал
Нийгмийн солилцоон дох ашиг хонжоо гэдэг нь – зарсан зардал нь олж авсан урамшууллаасаа давахыг хэлнэ.
Хүн өөрийн үйлдлээсээ их ашиг хонжоо олох тусам түүнийгээ давтах магадлал өндөр
• Түрэмгийлэл болон дэмжлэгийн зарчим
Хэрэв үйлдэл хүлээгдсэн урамшууллаа бус харин зэм шийтгэл авчирваас үйлдэл хийж буй субьект хилэгнэн уурлах ба түүний хувьд түрэмгий зан үйл илүүд үзэгдэх болно.
/Уур хилэн, урам хугаралт- Хүн хэрвээ хүлээн найдаж байсан зүйлээ эс авах аваас урам хугарах мэдрэмж буй болно./
Хүн хэрэв хүлээж буй урамшуулал сайшаалаа эс бөгөөс түүнээс илүүг авах тохиолдолд /эсвэл хүлээж асан шийтгэлээ эс хүртэх аваас/ тэрбээр ханамжийн мэдрэхүйг олж авах агаад тэр зан үйл нь өөрт их үнэтэй санагдах тул түүнийгээ дахин давтах магадлал өндөр байна.

Питэр Блау-гийн интегратив солилцооны онол

П. Блау социаль бихевиоризм болон социологизмыг хослуулах замаар солилцооны онолыг боловсруулахыг хичээж байв.
Түүний сургаалын гол зорилго нь - хувь хүмүүс болон бүлгийн харилцааг удирдаж буй социаль үйл явцыг дүгнэн шинжлэх үндсэн дээр социаль бүтцийг ойлгох явдал байлаа. Yндсэн асуудал бол хүмүүсийн хамтын нийгэмлэгийн бүтэц нарийсах тусам нийгмийн амьдрал хэрхэн зохион байгуулагддаг тухай асуудал мөн аж. ( Blau P Exchange and power in social life. NY., 1964 p.2)
Бие хүмүүсийн харилцан үйлдлийн үйл явцыг судлах гол зорилго бол хөгжиж буй социаль бүтэц, тэдний хөгжлийг тодорхойлж буй эмэржэнт социаль хүчнийг ойлгох явдал мөн юм. ( Blau P Exchange and power in social life. NY., 1964 p.2)

Жич: Дараагийн бичлэг П.Блаугийн намтар уран бүтээл.../Санал сэтгэгдэлээ үлдээнэ үү/