- Феноменологи социологийн тухай ойлгохуй
- “Уламжлалт” социологийн баримтлалыг шүүмжлэх нь
- Социологийн онолын талаархи феноменологи социологичдын үзэл баримтлал
- Орчин үеийн социологийн методологийн тухай феноменологи социологичдын баримтлал
Феноменологи социологийн тухай ойлгохуй
Феноменологи социологи 20 зууны үеийн социологийн томоохон онол арга зүйн чиглэл юм. Энэ чиглэлийн философийн үндэс нь бол Гуссерль ба Шелер нарын феноменологи философи мөн бөгөөд социологийн хувьд эх үндсийг нь Шюц тавьжээ. Ихэнх тохиолдолд феноменологи социологийг «Ойлгож буй социологи» нэгэн төрөл үздэг явдал бий бөгөөд үнэндээ утга санаа тулгуур ойлголтынхоо хувьд М.Веберийн үзэл баримтлалыг давтах тал буй. Тэдний гол сонирхон үздэг зүйл бол нийгмийн ач холбогдлын ертөнц юм. Нийгмийн ач холбогдлын тусламжтайгаар нийгмийн үйлдэл /бусад хүний сэдлийг харгалзан үздэг/ бий болж тайлбарлагдаж байдаг байна.
Феноменологи социологийн гол зорилго бол бие хүнээс бусад хүний санаа бодол үйлдэл дохио зангаанд агуулагдсан ач холбогдлыг илэрүүлэхдээ ашиглаж байгаа дүрэм журмыг ойлгох явдал юм мөн. Феноменологи социологийн гол төлөөлөгч Альфред Шюц «ертөнцийн тухай бидний мэдлэг бол нийгмийн нөхцөл байдал бусад бие хүмүүс тэдний үйлдлийн сэдлийг ойлгох бидний ойлголтыг чиглүүлж тодорхойлж байдаг хэв шинжит загварчилгааны цуглуулбар мөн” гэж бичсэн байна. Өөрөөр хэлбэл болж байгаа үйл явдлын тухай өөрийн төсөөллийн дагуу бид өөрсдийн тохирахуйц үйлдлийг явуулж байдаг байна.
“Уламжлалт” социологийн үзэл баримтлалыг шүүмжлэх нь
Феноменологи социологийн төлөөлөгч Дэвид Силвермени бичсэнчлэн социологи энэ шинэ чиглэл нь орчин үеийн социологийн онол арга зүйн хуучирсан «хэвшмэл шинжийг үгүйсгэн гарч ирсэн байна. өөФеноменологи социологи онол онолчлолын цоо шинэ ирээдүйг нээж өгсөн ба урьд өмнө байсан үзэл баримтлалд засал хийж өөрчлөх гэсэн оролдлого биш гэж Д.Силверман бичжээ.
Феноменологи социологичдоос социологид хандахдаа:
• Социологизм /хүний ахуй түүний орчинг тайлбарлахдаа гаж нэгжийн бодит байдал социологийн аргууд шийдвэрлэх үүрэг гүйцэтгэнэ гэж үздэг философи-социологийн баримтлалыг шүүмжлэхэд чиглэнэ. (Тэдний үзэж байгаагаар эл чиглэл нь 1. Ахуйн болон онтологи 2. Арга зүйн гэсэн хоёр зүйлийг өөртөө агуулдаг аж. Нэгдүгээрх нь нийгмийн бодит байдал нь бусад бодит байдлын төрлүүдтэй харьцахдаа автономи шинжтэй байдаг агаад нийгэм бол бие хүнээс гадна, бие хүний дээр оршдог гэж үздэг. Хоёрдугаарх нь Социологи бол бусад шинжлэх ухаанаас биеэ даасан арга зүйн сантай ялангуяа биологи ба сэтгэл зүйн шинжлэх ухаанаас тусгаар шинжлэх ухаан гэж нотлоно.
• Психологизм /бүхнийг сэтгэл зүйн үүднээс сэтгэл зүйн ухагдахуунаар тайлбарладаг чиглэл /-ыг үгүйсгэдэг.
Феноменологи социологичид позитивистуудыг нийгмийн харилцан үйлдэлд оролцогч бие хүмүүсийн ажиглаж баыдаг дүрэм журамыг үгүйсгэдэг гэж шүүмжилдэг. Дэвид Уолш бичихдээ социологид позитивизмын хэд хэдэн чиглэл буй боловч түүний талыг баримтлагчид дараах гурван зарчмыг нийтээрээ хүлээн зөвшөөрдөг гэжээ.
Yүнд:
• нийгмийн үзэгдэл нь байгалийн үзэгдлүүдтэй адил /зарчмын хувьд/ байгалийн шинжлэх ухаанд боловсруулсан шинжилгээний аргууд социологийн судалгаанд адил хэрэглэгдэнэ
• нийгмийн үзэгдлийг прогнозчилж
• социологийн гол үүрэг бол дээд зэргээр нэгтгэгдсэн эмперик байдлаар үндэслэгдсэн онолын системийг бий болгох явдал мөн гэсэн зарчмыг феноменологийн үүднээс шүүмжилсэн байна.
Нийгмийн үзэгдлүүд нь байгалийн үзэгдлүүдээс эрс ялгаатай гээд Дэвид Уолш дараах нотолгоог дэвшүүлсэн. Тухайлбал:
1. байгаль ертөнц нь дотоод утга учрын бүтэцгүй юм. Тэгэхээр байгалийн үзэгдлүүд нь дотоод утга учирыг агуулдаггүй байна.
Тэгвэл харин нийгэм бол утга учир агуулсан ертөнц юм. Тийм учраас нийгмийн үзэгдлүүдийн утга учир агуулсан байдаг.
2. Байгаль бол материаллаг обьектын ертөнц бөгөөд түүний ажиглагч хүний гадна оршиж байдаг. Нийгэм бол хүний өөрийн биеэр туулж өнгөрүүлж буй өдөр тутмын ертөнц бөгөөд эл ертөнцийн обьектын тухай хүмүүсийн ердийн төсөөллийн хэлбэрээр оршиж буй ач холбогдолын ертөнц юм гэж Дэвид Уолш үзжээ.
Социологи ба нийгэм социаль ертөнц хүмүүсээс ангид салангид оршиж буй бодит байдал биш бөгөөд харин ч хүний үйл ажиллагааны экзистенциаль бүтээгдэхүүн юм. Хүний үйл ажиллагааны үрээр социаль ертөнцийн оршин тогтнож хувьсан өөрчлөгдөж байдаг. Социаль ертөнц нь Э.Дюркгеймийн бичсэнчлэн бас баримт сэлт /фактичнось/-ийн шинжийг тодорхой байдлаар агуулдаг боловч энэ нь хүмүүсээс ангид оршиж тэдэнд нөлөөлж байдаг бодит обьектив социаль ертөнц гэсэн үг биш. Фактичность-гэдэг нь нийгмийн гишүүдээс нийгмээ таньж мэдэхийн зорилгоор ашиглаж байгаа аргын илэрхийлэл мөн.
Бид өөрсдийн үйл ажиллагаагаараа нийгмийн үзэгдлийг бодитойгоор оршиж байгааг баталж байдаг болохоор л нийгмийн үзэгдэл нь бодиттой болж байдаг. Жишээ нь: хэрэв хүн гэмт хэрэг хийгээд баривчилагдсан бол өөрийн үйлдлийг яаж ч дүгнэж байсан ч өөрийн орсон нөхцөл байдал түүнчлэн цагдаа, шүүхийн зохион байгуулагдсан үйл ажиллагааг тооцож үзэх л хэрэгтэй болдог.
Социологийн онолын талаархи феноменологи социологичдын үзэл баримтлал
Феномеонологи социологичид өөрсдийгөө методологийн хувьд цоо шинэ чиглэл урсгал гэж үздэгийг бид дээр дурдсан уламжлалт хэмээгдэх социологийг шүүмжлэхдээ феноменологчид социологийн онол ба методологид ихээхэн анхаарлаа хандуулж байв. Феноменологи социологичдийн шүүмжлэл нь Девид Силверлений үзсэнээр голлон:
• онол нь бичгийн ширээний ард боловсрогдон буй болдог. Ертөнцийг үзэх өдөр тутмын ойлголтоос тэс өмнөө зүйл гэдгийг
• Методологийг баримт сэлтийн ертөнцийн хувиршгүй шинж чанарыг илрүүлэхэд хэрэглэгддэг арга барилыг нийлбэр мөн гэсэн үзлийг шүүмжлэн няцаахад чиглэгддэг байна.
Социологийн онолын хийсвэрлэлийг өөрйин амьдралын туршлагын баримт сэлт өөрийн мэдэх социаль ертөнцийн шинж чанартай холбож чадахгүй байна гэж социологич болох гэж байгаа хүмүүс өгүүлдэг. Өөрөөр хэлбэл эмперик судалгаагаар хуримтлагдсан анхдагч мэдээллээс онолын тайлбарлал хэрхэн хийгддэгийг ойлгох их л хүндрэлтэй байдаг байна. Хэрэв, ялангуяа уламжлалт социологийн хүрээнд онолыг тайлбарладаг зарчмыг баримтлах юм бол дээрх бэрхшээл бүр ч шийдвэрлэгдэхгүй хүнд зүйл болно гэж феноменологи социологич Майкл Филиппсон үзжээ. Уламжлалт социологийн хувьд социологийн онол нь хүмүүсийн өдөр тутмын амьдралын туршилгаас тасархай үгийн сүрлэг байгууламж болж хувирчээ. Тэгвэл феноменологи социологийн зорилго нь энэхүү сюрреалист байгууламжийг нураахад орших ажээ.
Феноменологи социологичид орчин үеийн социологийн онолын дутагдалтай талыг дараах байдлаар тодорхойлж байгаа юм. Yүнд:
• Онолчлолын тодорхой зорилгогүй
• Онол боловсруулах тодорхой горим журам учир дутагдалтай
онол гэж юу болох тухай тодорхой төсөөлөлгүй
• Онол ба орчин методологийн харьцангуй биеэ даасан байдлыг буруу ойлгосноос энэ хоёр ойлголтыг бүрэн саланги тусгаарлахад хүргэсэн
• Хүний үйл ажиллагааг төрүүлэн гаргагч нэгжийн ач холбогдол ба социологийн онолуудыг хоорондох уялдаа холбоог эс ойлгосон гэх зэрэг дутагдлууд орох аж.
Онол ба социологийн ухааны хувьд асар их ач холбогдолтой гэдгийг социологич бүр хүлээн зөвшөөрдөг боловч тэдний дунд онол гэж юу болох түүний зорилго зорилгын талаар нийтээр хүлээн зөвшөөрсөн үзэл бөайдаггүй байна. Ийм чухал асуудлаар санал зөрөлдөж байгаа нь практик судалгаанд ихээхэн хүндрэл учруулж байна. Социологийн онолыг боловсруулах дүрэм горим ч байдаггүй ажээ. Энэ бүх асуудлаархи санал зөрөлдөөнийг бид онол ба социологийн тайлбарлалыг томьёолохдоо бидний ашиглаж байгаа хэрэглэгдэхүүний онцлогоор тайлбарлаж болох юм.
Математикчид функцичид химичид өөрсдийн онолыг янз бүрийн бэлэг сэлтээр /тоогоор/ илэрхийлэн томьёолдог бол социологичид зөвхөн ердийн хэлний тусламжтайгаар байгуулан илэрхийлэхдээ хүний хэл бол нэг л үзэгдлийг олон толгойгоор хүснэгтээс гадна нэг адил үгэнд олон ашиглаж байгаа хүнээсээ янз янзын утга санааг илэрхийлдэг учраас санал зөрөлдөөнүүд бүр гүнзгийрүүлдэг байна. Жишээлбэл: социологийн онолчлолын зорилгыг илэрхийлж байгаа уг өгүүлбэрийн ач холбогдлын талаар гарсан хамгийн жижиг санал зөрөлдөөн л онол практикийн үйл ажиллагааны зорилгын асуудлаархи зөрөлдөөнийг өөртөө агуулж байдаг байна. Эл бэрхшээлийг даван туулахын тулд яах ёстой вэ гэвэл хэлийг өөрийн судлагдахуун болгон авч судлах ёстой. Уламжлалт социологи хэлийг зөвхөн хэрэгсэл гэж үздэг бол феноменологичид хэл бол нийгмийн ач холбогдол бүхий бодит байдлыг дүрслэн буй болгодог гол хүчин зүйлийн хувьд социологийн шинжлэх ухааны судлагдахуун болох ёстой гэж үздэг байна.
Ач холбогдолын асуудал буюу нийгмийн бодит байдлын орчингийн асуудал бол феноменологи социологийн гол судлагдахуун гэж үздэгийг бид дээр дурдсан билээ. Хэрэв бид объектын ертөнц буюу байгаль дэлхийн үзэгдлээс социаль ертөнц нь утга учрыг агуулдагаараа ялгаатай гэсэн үзлийг баримтлах юм бол бид социологийн судлах зүйл зорилтыг тодорхойлж мөн социологийн онол методологийг ч тодорхойлж өгч чадах юм.
Социаль ертөнцөд хандах онолчлолын хэд хэдэн хэв шинж байдаг.
Энэ сум нь нэг талаас хийсвэрлэлийн түвшин нэмэгдэж буйг нөгөө талаас нийгмийн бодит байдлын бүтцийн суурь элементийг тодотгожээ. «Уинтер» Феноменологи социологичид үзэхдээ нийгмийн ач холбогдлын түвшин нь онолын хийсвэрлэлийн суурь болно гэжээ.
Байгалийн шинжлэх ухаанд онол нь дедуктив хэлбэртэй байдаг өөрөөр хэлбэл онол бол тодорхой эмперик нөхцөлдөх үзэгдэл юмсын хэв шинжүүдийн хоорондох тодорхой уялдаа холбооны тухай дүгнэлт гаргаж болохуйц ерөнхий өгүүлэмжүүд юм. Ерөнхий өгүүлэмжүүдээр дээр тулгуурлан хйисэн дүгнэлтийг үндэслэгээний горим журмын дагуу шалгадаг ийм онолууд нь зураглаж буй ерөнхий суурь феноменологи шинж чанарыг агуулна. Тэгвэл социологийн онол дээрээсээ биш доороосоо байгуулагдах ёстой феноменологи социологи нь нийгмийн бодит байдлын уг үндэс болох ач холбогдлыг өөрийн судалгааны гол сэдэв гэж үздэг.
Социологийн онол нь хүмүүсийн өдөр тутмын амьдралын туршлага тэдний ердийн сэтгэлгээн дээр суурилан гарах ёстой агаад түүнчлэн социологийн онол аргачлал нь өөр хоорондоо салшгүй нэгдмэл байх хэрэгтэй. Юмс үзэгдлийн дотоод субьектив утга учрыг судлах замаар ач холбогдлын ертөнцийг байгуулах ажээ.
Байгалийн ухааны парадигмын үүднээс социологид хандах нь /позитивизм Э.Дюркгейм Т.Парсонс / юмс үзэгдлийн дотоод утга учир ач холбогдолыг нээн тайлбарлах бололцоогүй ажээ.
Орчин үеийн социологийн методологийн тухай феноменологи социологичдын баримтлал
Редукц-феноменологи арга бол интуктив редукцийн тусламжтайгаар феноменологич бусад хүмүүсийн туршилгыг бус өөрийн цэвэр туршилгын үндэслэлийг нээн харуулна. Аргачлал гэдэг нь социологич социаль ертөнцийн дагуу түүний ямар нэгэн аспектийг тайлбарлах боломж өгч буюу үйл явдлын нийлбэрийг хэлнэ.
• ойлголтыг тодорхойлох
• ойлголтыг байгуулах /бүтээх /
• хэл болон ач холбогдолыг судлах
Феноменологи социологи 20 зууны үеийн социологийн томоохон онол арга зүйн чиглэл юм. Энэ чиглэлийн философийн үндэс нь бол Гуссерль ба Шелер нарын феноменологи философи мөн бөгөөд социологийн хувьд эх үндсийг нь Шюц тавьжээ. Ихэнх тохиолдолд феноменологи социологийг «Ойлгож буй социологи» нэгэн төрөл үздэг явдал бий бөгөөд үнэндээ утга санаа тулгуур ойлголтынхоо хувьд М.Веберийн үзэл баримтлалыг давтах тал буй. Тэдний гол сонирхон үздэг зүйл бол нийгмийн ач холбогдлын ертөнц юм. Нийгмийн ач холбогдлын тусламжтайгаар нийгмийн үйлдэл /бусад хүний сэдлийг харгалзан үздэг/ бий болж тайлбарлагдаж байдаг байна.
Феноменологи социологийн гол зорилго бол бие хүнээс бусад хүний санаа бодол үйлдэл дохио зангаанд агуулагдсан ач холбогдлыг илэрүүлэхдээ ашиглаж байгаа дүрэм журмыг ойлгох явдал юм мөн. Феноменологи социологийн гол төлөөлөгч Альфред Шюц «ертөнцийн тухай бидний мэдлэг бол нийгмийн нөхцөл байдал бусад бие хүмүүс тэдний үйлдлийн сэдлийг ойлгох бидний ойлголтыг чиглүүлж тодорхойлж байдаг хэв шинжит загварчилгааны цуглуулбар мөн” гэж бичсэн байна. Өөрөөр хэлбэл болж байгаа үйл явдлын тухай өөрийн төсөөллийн дагуу бид өөрсдийн тохирахуйц үйлдлийг явуулж байдаг байна.
“Уламжлалт” социологийн үзэл баримтлалыг шүүмжлэх нь
Феноменологи социологийн төлөөлөгч Дэвид Силвермени бичсэнчлэн социологи энэ шинэ чиглэл нь орчин үеийн социологийн онол арга зүйн хуучирсан «хэвшмэл шинжийг үгүйсгэн гарч ирсэн байна. өөФеноменологи социологи онол онолчлолын цоо шинэ ирээдүйг нээж өгсөн ба урьд өмнө байсан үзэл баримтлалд засал хийж өөрчлөх гэсэн оролдлого биш гэж Д.Силверман бичжээ.
Феноменологи социологичдоос социологид хандахдаа:
• Социологизм /хүний ахуй түүний орчинг тайлбарлахдаа гаж нэгжийн бодит байдал социологийн аргууд шийдвэрлэх үүрэг гүйцэтгэнэ гэж үздэг философи-социологийн баримтлалыг шүүмжлэхэд чиглэнэ. (Тэдний үзэж байгаагаар эл чиглэл нь 1. Ахуйн болон онтологи 2. Арга зүйн гэсэн хоёр зүйлийг өөртөө агуулдаг аж. Нэгдүгээрх нь нийгмийн бодит байдал нь бусад бодит байдлын төрлүүдтэй харьцахдаа автономи шинжтэй байдаг агаад нийгэм бол бие хүнээс гадна, бие хүний дээр оршдог гэж үздэг. Хоёрдугаарх нь Социологи бол бусад шинжлэх ухаанаас биеэ даасан арга зүйн сантай ялангуяа биологи ба сэтгэл зүйн шинжлэх ухаанаас тусгаар шинжлэх ухаан гэж нотлоно.
• Психологизм /бүхнийг сэтгэл зүйн үүднээс сэтгэл зүйн ухагдахуунаар тайлбарладаг чиглэл /-ыг үгүйсгэдэг.
Феноменологи социологичид позитивистуудыг нийгмийн харилцан үйлдэлд оролцогч бие хүмүүсийн ажиглаж баыдаг дүрэм журамыг үгүйсгэдэг гэж шүүмжилдэг. Дэвид Уолш бичихдээ социологид позитивизмын хэд хэдэн чиглэл буй боловч түүний талыг баримтлагчид дараах гурван зарчмыг нийтээрээ хүлээн зөвшөөрдөг гэжээ.
Yүнд:
• нийгмийн үзэгдэл нь байгалийн үзэгдлүүдтэй адил /зарчмын хувьд/ байгалийн шинжлэх ухаанд боловсруулсан шинжилгээний аргууд социологийн судалгаанд адил хэрэглэгдэнэ
• нийгмийн үзэгдлийг прогнозчилж
• социологийн гол үүрэг бол дээд зэргээр нэгтгэгдсэн эмперик байдлаар үндэслэгдсэн онолын системийг бий болгох явдал мөн гэсэн зарчмыг феноменологийн үүднээс шүүмжилсэн байна.
Нийгмийн үзэгдлүүд нь байгалийн үзэгдлүүдээс эрс ялгаатай гээд Дэвид Уолш дараах нотолгоог дэвшүүлсэн. Тухайлбал:
1. байгаль ертөнц нь дотоод утга учрын бүтэцгүй юм. Тэгэхээр байгалийн үзэгдлүүд нь дотоод утга учирыг агуулдаггүй байна.
Тэгвэл харин нийгэм бол утга учир агуулсан ертөнц юм. Тийм учраас нийгмийн үзэгдлүүдийн утга учир агуулсан байдаг.
2. Байгаль бол материаллаг обьектын ертөнц бөгөөд түүний ажиглагч хүний гадна оршиж байдаг. Нийгэм бол хүний өөрийн биеэр туулж өнгөрүүлж буй өдөр тутмын ертөнц бөгөөд эл ертөнцийн обьектын тухай хүмүүсийн ердийн төсөөллийн хэлбэрээр оршиж буй ач холбогдолын ертөнц юм гэж Дэвид Уолш үзжээ.
Социологи ба нийгэм социаль ертөнц хүмүүсээс ангид салангид оршиж буй бодит байдал биш бөгөөд харин ч хүний үйл ажиллагааны экзистенциаль бүтээгдэхүүн юм. Хүний үйл ажиллагааны үрээр социаль ертөнцийн оршин тогтнож хувьсан өөрчлөгдөж байдаг. Социаль ертөнц нь Э.Дюркгеймийн бичсэнчлэн бас баримт сэлт /фактичнось/-ийн шинжийг тодорхой байдлаар агуулдаг боловч энэ нь хүмүүсээс ангид оршиж тэдэнд нөлөөлж байдаг бодит обьектив социаль ертөнц гэсэн үг биш. Фактичность-гэдэг нь нийгмийн гишүүдээс нийгмээ таньж мэдэхийн зорилгоор ашиглаж байгаа аргын илэрхийлэл мөн.
Бид өөрсдийн үйл ажиллагаагаараа нийгмийн үзэгдлийг бодитойгоор оршиж байгааг баталж байдаг болохоор л нийгмийн үзэгдэл нь бодиттой болж байдаг. Жишээ нь: хэрэв хүн гэмт хэрэг хийгээд баривчилагдсан бол өөрийн үйлдлийг яаж ч дүгнэж байсан ч өөрийн орсон нөхцөл байдал түүнчлэн цагдаа, шүүхийн зохион байгуулагдсан үйл ажиллагааг тооцож үзэх л хэрэгтэй болдог.
Социологийн онолын талаархи феноменологи социологичдын үзэл баримтлал
Феномеонологи социологичид өөрсдийгөө методологийн хувьд цоо шинэ чиглэл урсгал гэж үздэгийг бид дээр дурдсан уламжлалт хэмээгдэх социологийг шүүмжлэхдээ феноменологчид социологийн онол ба методологид ихээхэн анхаарлаа хандуулж байв. Феноменологи социологичдийн шүүмжлэл нь Девид Силверлений үзсэнээр голлон:
• онол нь бичгийн ширээний ард боловсрогдон буй болдог. Ертөнцийг үзэх өдөр тутмын ойлголтоос тэс өмнөө зүйл гэдгийг
• Методологийг баримт сэлтийн ертөнцийн хувиршгүй шинж чанарыг илрүүлэхэд хэрэглэгддэг арга барилыг нийлбэр мөн гэсэн үзлийг шүүмжлэн няцаахад чиглэгддэг байна.
Социологийн онолын хийсвэрлэлийг өөрйин амьдралын туршлагын баримт сэлт өөрийн мэдэх социаль ертөнцийн шинж чанартай холбож чадахгүй байна гэж социологич болох гэж байгаа хүмүүс өгүүлдэг. Өөрөөр хэлбэл эмперик судалгаагаар хуримтлагдсан анхдагч мэдээллээс онолын тайлбарлал хэрхэн хийгддэгийг ойлгох их л хүндрэлтэй байдаг байна. Хэрэв, ялангуяа уламжлалт социологийн хүрээнд онолыг тайлбарладаг зарчмыг баримтлах юм бол дээрх бэрхшээл бүр ч шийдвэрлэгдэхгүй хүнд зүйл болно гэж феноменологи социологич Майкл Филиппсон үзжээ. Уламжлалт социологийн хувьд социологийн онол нь хүмүүсийн өдөр тутмын амьдралын туршилгаас тасархай үгийн сүрлэг байгууламж болж хувирчээ. Тэгвэл феноменологи социологийн зорилго нь энэхүү сюрреалист байгууламжийг нураахад орших ажээ.
Феноменологи социологичид орчин үеийн социологийн онолын дутагдалтай талыг дараах байдлаар тодорхойлж байгаа юм. Yүнд:
• Онолчлолын тодорхой зорилгогүй
• Онол боловсруулах тодорхой горим журам учир дутагдалтай
онол гэж юу болох тухай тодорхой төсөөлөлгүй
• Онол ба орчин методологийн харьцангуй биеэ даасан байдлыг буруу ойлгосноос энэ хоёр ойлголтыг бүрэн саланги тусгаарлахад хүргэсэн
• Хүний үйл ажиллагааг төрүүлэн гаргагч нэгжийн ач холбогдол ба социологийн онолуудыг хоорондох уялдаа холбоог эс ойлгосон гэх зэрэг дутагдлууд орох аж.
Онол ба социологийн ухааны хувьд асар их ач холбогдолтой гэдгийг социологич бүр хүлээн зөвшөөрдөг боловч тэдний дунд онол гэж юу болох түүний зорилго зорилгын талаар нийтээр хүлээн зөвшөөрсөн үзэл бөайдаггүй байна. Ийм чухал асуудлаар санал зөрөлдөж байгаа нь практик судалгаанд ихээхэн хүндрэл учруулж байна. Социологийн онолыг боловсруулах дүрэм горим ч байдаггүй ажээ. Энэ бүх асуудлаархи санал зөрөлдөөнийг бид онол ба социологийн тайлбарлалыг томьёолохдоо бидний ашиглаж байгаа хэрэглэгдэхүүний онцлогоор тайлбарлаж болох юм.
Математикчид функцичид химичид өөрсдийн онолыг янз бүрийн бэлэг сэлтээр /тоогоор/ илэрхийлэн томьёолдог бол социологичид зөвхөн ердийн хэлний тусламжтайгаар байгуулан илэрхийлэхдээ хүний хэл бол нэг л үзэгдлийг олон толгойгоор хүснэгтээс гадна нэг адил үгэнд олон ашиглаж байгаа хүнээсээ янз янзын утга санааг илэрхийлдэг учраас санал зөрөлдөөнүүд бүр гүнзгийрүүлдэг байна. Жишээлбэл: социологийн онолчлолын зорилгыг илэрхийлж байгаа уг өгүүлбэрийн ач холбогдлын талаар гарсан хамгийн жижиг санал зөрөлдөөн л онол практикийн үйл ажиллагааны зорилгын асуудлаархи зөрөлдөөнийг өөртөө агуулж байдаг байна. Эл бэрхшээлийг даван туулахын тулд яах ёстой вэ гэвэл хэлийг өөрийн судлагдахуун болгон авч судлах ёстой. Уламжлалт социологи хэлийг зөвхөн хэрэгсэл гэж үздэг бол феноменологичид хэл бол нийгмийн ач холбогдол бүхий бодит байдлыг дүрслэн буй болгодог гол хүчин зүйлийн хувьд социологийн шинжлэх ухааны судлагдахуун болох ёстой гэж үздэг байна.
Ач холбогдолын асуудал буюу нийгмийн бодит байдлын орчингийн асуудал бол феноменологи социологийн гол судлагдахуун гэж үздэгийг бид дээр дурдсан билээ. Хэрэв бид объектын ертөнц буюу байгаль дэлхийн үзэгдлээс социаль ертөнц нь утга учрыг агуулдагаараа ялгаатай гэсэн үзлийг баримтлах юм бол бид социологийн судлах зүйл зорилтыг тодорхойлж мөн социологийн онол методологийг ч тодорхойлж өгч чадах юм.
Социаль ертөнцөд хандах онолчлолын хэд хэдэн хэв шинж байдаг.
Байгалийн шинжлэх ухаанд онол нь дедуктив хэлбэртэй байдаг өөрөөр хэлбэл онол бол тодорхой эмперик нөхцөлдөх үзэгдэл юмсын хэв шинжүүдийн хоорондох тодорхой уялдаа холбооны тухай дүгнэлт гаргаж болохуйц ерөнхий өгүүлэмжүүд юм. Ерөнхий өгүүлэмжүүдээр дээр тулгуурлан хйисэн дүгнэлтийг үндэслэгээний горим журмын дагуу шалгадаг ийм онолууд нь зураглаж буй ерөнхий суурь феноменологи шинж чанарыг агуулна. Тэгвэл социологийн онол дээрээсээ биш доороосоо байгуулагдах ёстой феноменологи социологи нь нийгмийн бодит байдлын уг үндэс болох ач холбогдлыг өөрийн судалгааны гол сэдэв гэж үздэг.
Социологийн онол нь хүмүүсийн өдөр тутмын амьдралын туршлага тэдний ердийн сэтгэлгээн дээр суурилан гарах ёстой агаад түүнчлэн социологийн онол аргачлал нь өөр хоорондоо салшгүй нэгдмэл байх хэрэгтэй. Юмс үзэгдлийн дотоод субьектив утга учрыг судлах замаар ач холбогдлын ертөнцийг байгуулах ажээ.
Байгалийн ухааны парадигмын үүднээс социологид хандах нь /позитивизм Э.Дюркгейм Т.Парсонс / юмс үзэгдлийн дотоод утга учир ач холбогдолыг нээн тайлбарлах бололцоогүй ажээ.
Орчин үеийн социологийн методологийн тухай феноменологи социологичдын баримтлал
Редукц-феноменологи арга бол интуктив редукцийн тусламжтайгаар феноменологич бусад хүмүүсийн туршилгыг бус өөрийн цэвэр туршилгын үндэслэлийг нээн харуулна. Аргачлал гэдэг нь социологич социаль ертөнцийн дагуу түүний ямар нэгэн аспектийг тайлбарлах боломж өгч буюу үйл явдлын нийлбэрийг хэлнэ.
• ойлголтыг тодорхойлох
• ойлголтыг байгуулах /бүтээх /
• хэл болон ач холбогдолыг судлах
No comments:
Post a Comment